بسم الله الرحمن الرحیم
سلسله جلسات کرسی تلاوت قرآن
جلسه بیست و چهارم – ۱۴۰۳/۰۱/۲۰
مراقب باشید که برای فردای خود چه می‌فرستید
«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَلْتَنْظُرْ نَفْسٌ مَا قَدَّمَتْ لِغَدٍ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ خَبِیرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ» جزء بیست و هشتم آیه ۱۸ سوره مبارکه حشر بحث مراقبه است. بحث کشیک نفس کشیدن است. می‌فرماید ای کسانی که ایمان آوردید ای مومنان تقوای الهی داشته باشید. هر کس باید نگاه کند که چه چیزی برای فردای دنیای خودش یعنی قیامت آماده کرده و پیش فرستاده. بعد برای بار دوم می‌فرماید که تقوا داشته باشید. چرا؟ چون خدای تعالی آگاه است به آن چیزهایی که شما انجام می‌دهید.
چون انسان زندگی‌اش اختصاص به این دنیا ندارد پس باید نسبت به زندگی عالم دیگر ما اطلاعات و فهم داشته باشیم و ببینیم چه آمادگی‌هایی را باید فراهم کنیم که آن دنیا وقتی می‌خواهیم زندگی کنیم کمبودی نداشته باشیم. باید وسایل مورد نیاز آن دنیا را تامین کنیم. شما احتیاج به لباس و خوراک و زاد و توشه دارید ولی هر عالمی اقتضائات همان عالم را دارد؛ در عالم زر یک جور است، در عالم رحم یک جور است، در عالم دنیا یک جور است و در برزخ و در قیامت جورهای دیگر.
جریان حج هم مثال خوبی است؛ می‌گوید شما یک مشعر در پیش دارید در مشعر محرم هستی و در حالت احرام هیچ لباس دیگری نباید داشته باشی. پس بنابراین یک پتوی دوخته نشده با خودت آنجا ببر که اگر سردت شد آنجا استفاده کنی؛ چون دیگر چیز دیگری نمی‌توانی داشته باشی. پس باید در چمدانی که می‌فرستی می‌رود پتوی مسافرتی گذاشته باشی از قبل تا آنجا دست خالی نمانی. اینجا هم همینطور است هر کس باید مراقبت کند ببیند برای فردای خودش چه چیزی میفرستد.
آیه ۱۱۰ سوره مبارکه بقره «وَمَا تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِکُمْ مِنْ خَیْرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ» هر چیزی را که برای خودتان پیش بفرستید از خیر نزد خدا آن را خواهید یافت. خدا نسبت به آنچه که انجام می‌دهید بصیر است.
یا در سوره مبارکه بقره آیه ۲۲۳ «وَقَدِّمُوا لِأَنْفُسِکُمْ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّکُمْ مُلَاقُوهُ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِینَ» از خدا بترسید و بدانید که شما خدا را ملاقات می‌کنید و بشارت باد مومنان را
یا در آیه ۲۰ سوره مبارکه مزمل «وَمَا تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِکُمْ مِنْ خَیْرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللَّهِ هُوَ خَیْرًا وَأَعْظَمَ أَجْرًا وَاسْتَغْفِرُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ» آن چیزی که از نیکی برای خودتان پیش می‌فرستید نزد خدا آن را می‌یابید یعنی خدا همه چیز را نگه داشته.
یا آیه ۴۰ سوره نبا «یَوْمَ یَنْظُرُ الْمَرْءُ مَا قَدَّمَتْ یَدَاهُ» روزی که انسان نگاه می‌کند به آن چیزی که دستانش پیش فرستاده است.
آیات دیگری هم هست که می‌گوید شما دارید چیزی را پیش می‌فرستید و آن چیزی را که پیش می‌فرستید می‌بینید. اگر بخواهیم همه این‌ها را خلاصه کنیم می‌شود آیه «فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّهٍ خَیْرًا یَرَهُ وَمَن یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّهٍ شَرّاً یَرَهُ». همه را می‌بینید کوچک و بزرگ؛ «یا وَیْلَتَنا ما لِهذَا الْکِتابِ لا یُغادِرُ صَغِیرَهً وَ لا کَبِیرَهً إِلَّا أَحْصاها».
به خودت سرکشی کن
توجه داشته باشید هر کدام از ما نسبت به خودمان مسئولیت داریم. باید جوارح و جوانح خودمان را یعنی فکر و اندیشه و درون خودمان را حفظ کنیم. لازمه این کار این است که دائماً به خودمان سرکشی کنیم؛ کشیک نفسمان را بکشیم که چرا نگاه کردی؟ چرا گفتی؟ چرا رفتی؟ چرا نشستی؟ چرا سکوت کردی؟ چرا حرف زدی؟
به این کار می‌گویند مراقبه. مثل جلسه امتحان که بچه‌ها وقتی دارند امتحان می‌دهند مسئول جلسه امتحانی گردن می‌کشد که ببیند چه کسی تقلب می‌کند؛ به او می‌گویند مراقب. در قرآن کریم به ما می‌گوید مراقبه داشته باشید یعنی برای خودتان گردن بکشید. یک نگاه به خودت بکن ببین درست حرف می‌زنی یا نه؟
این آیه شریفه سوره مبارکه حشر می‌گوید هی نگاه کن ببین برای فردایت چه می‌فرستی؟ یعنی مراقبه کن. دائم نگاه کن ببین چشمهایت دارد درست کار می‌کند یا نه؟ دائم مراقب و مواظب ورودی‌های قلبت باش. چشمت دارد چه می‌بیند؟ گوشت دارد چه می‌شنود؟ قلبت را گِل نکن بگذار دل بماند. قلب اگر سالم بماند می‌تواند مدیریت صحیحی داشته باشد تا انسان را به مقصد برساند.
مواظب باشید خودتان را از دست ندهید
در سوره مبارکه مائده آیه ۱۰۵ می‌فرماید «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا عَلَیْکُمْ أَنْفُسَکُمْ لَا یَضُرُّکُمْ مَنْ ضَلَّ إِذَا اهْتَدَیْتُمْ» یعنی مواظب باشید خودتان را از دست ندهید. ای کسانی که ایمان آوردید مراقب خودتان باشید. اگر در مسیر قرار گرفته باشید و هدایت شده باشید کسی دیگر نمی‌تواند به شما آسیب بزند. برگشت همه به سمت خداست. خدا از هرچه که انجام می‌دهید آگاه است.
یعنی مواظب باش خودت را گم نکنی. خودت را فراموش نکنی. با چه چیزی انسان خودش را فراموش نمی‌کند؟ با مراقبه؛ لذا آیه ۱۹ سوره مبارکه حشر می‌فرماید «وَلَا تَکُونُوا کَالَّذِینَ نَسُوا اللَّهَ فَأَنْسَاهُمْ أَنْفُسَهُمْ» چه می‌شود انسان خودش را فراموش می‌کند؟ نتیجه خدا فراموشی خود فراموشی است.
۴ مرحله مراقبه
علمای اخلاق ۴ مطلب را گفتند که اولی‌اش مشارطه است که اول صبح انسان با خود شرط کند که وظایف شرعی و الهی خودش را انجام بدهد و گناهی انجام ندهد. بعد از مشارکت مراقب است. در طول روز مراقبه می‌کند تا شرط‌هایی که کرده از دستش نرود. شرط کرده بودی چشمت را حفظ کنی! شرط کرده بودی گوشت را حفظ کنی! البته سخت است؛ و آخر شب که قبل از خواب بهترین وقتش است وقت محاسبه آن کارهایی است که شرط کرده بودم انجام بدهم. بررسی کنم که چه مقدار را انجام دادم یا ندادم. کوتاهی‌هایم را محاسبه کنم. علمای اخلاق اینجا یک مرحله دیگر هم می‌گذارند می‌گویند معاتبه؛ یعنی عتاب کردن. با تنبیه کردن خودش و عتاب کردن خودش کمبودها را جبران کند.
بهترش همین است که آدم دفترچه‌ای داشته باشد بد اخلاقی‌های خودش را یادداشت کند و شروع کند کم کردن. از نفس حساب کشیدن در روایت دارد که از خرد بسیار است. کسی عاقل باشد این کار را انجام می‌دهد. وقتی روایات را نگاه می‌کنیم می‌بینیم که به همین حساب کشی خیلی اهمیت داده.
«وَنَفْسٍ وَمَا سَوَّاهَا فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا» می‌گوید ما همه را الهام کردیم به تو بدی‌ها و خوبی‌ها را. بچه‌ها خوبی‌ها و بدی‌ها را می‌دانند ولی ما آرام آرام جای خوبی و بدی را در آنها عوض می‌کنیم. این آیه یعنی باید هر کسی چه زن چه مرد باید مراقبه و محاسبه داشته باشد. چون آیه می‌گوید ما خوبی و بدی را به تو الهام کردیم حالا که ما به تو خوبی و بدی را الهام کردیم و تو همه چیز را خوب می‌فهمی و درک می‌کنی پس مواظب باش برای فردایت داری چه می‌فرستی. چون عمر هم خیلی زود گذر است.
قیامت همین فرداست
تعبیر قرآن از قیامت غد است؛ یعنی فردا؛ به قیامت می‌گوید فردا؛ می‌گوید نگاه کن برای فردایت چه می‌فرستی. در سوره مبارکه قمر آیه ۲۶ می‌فرماید «سَیَعْلَمُونَ غَدًا مَنِ الْکَذَّابُ الْأَشِرُ» فردا می‌فهمند چه کسی دروغگو و دغل باز بوده است؛ یعنی انقدر قیامت نزدیک است. وقتی می‌گوید قیامت فرداست یعنی خیلی زود است؛ حتی اگر صدها سال عمر کنی. عالم نسبت به کل هستی هنوز عمری نکرده. انسان هیچ در هیچ است. ما نسبت به عالم هستی یک دانه شن هم نیستیم؛ اما چقدر تکبر داریم.
باید از آخرت ترسید
باید از آخرت ترسید. این ترس، ترس ممدوح است. لذا در سطر بیست و نهم آیه ۹ و ۱۰ سوره انسان است که بحثی را شروع می‌کند که اخلاقی و معرفتی است و توجه به مباحث کلامی هم دارد. «إِنَّمَا نُطْعِمُکُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا نُرِیدُ مِنْکُمْ جَزَاءً وَلَا شُکُورًا إِنَّا نَخَافُ مِنْ رَبِّنَا یَوْمًا عَبُوسًا قَمْطَرِیرًا» اصل قصه درباره طعام دادن به یتیم و مسکین و اسیر بود که به خاطر کسالت حسنین علیهما السلام امیرالمومنین و حضرت زهرا نذر کردند. بعد از این اطعام این آیه نازل شد که این‌ها برای خدا اطعام کردند و گفتند که ما از خدای تعالی به خاطر روزی می‌ترسیم که روز سختی است.
سعادت ابدی انسان در گرو خوف و خشیت اوست
قرآن کریم ما را به این مطلب هدایت کرده که اهل خوف باشید. سعادت ابدی انسان در گرو خوف و خشیت اوست. اگر بخواهد عاقبت به خیر باشد باید این روحیه ترس را داشته باشد. آیاتی که درباره ترس است هم متعدد است. آیه ۷ و ۸ بینه «إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُولَئِکَ هُمْ خَیْرُ الْبَرِیَّهِ ﴿٧﴾ جَزَاؤُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ جَنَّاتُ عَدْنٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الأنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا أَبَدًا رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ ذَلِکَ لِمَنْ خَشِیَ رَبَّهُ» می‌گوید آن کسانی که ایمان آوردند و عمل صالح انجام دادند آنها بهترین افراد هستند. این‌ها چه پاداشی دارند ؟ پاداش این‌ها در نزد پروردگارشان بهشت‌های جاویدانی است که در دامنه این بهشت نهرها جاریست و در این بهشت جاودان می‌مانند. خداوند از آنها خوشنود است آنها هم از خدا خوشنود هستند. این‌ها این جایگاه و مقام و منزلت را چطور به دست آوردند؟ با خشیت از پروردگارشان. ترسی از خدا در دلشان بود؛ یعنی خشیتی که دارند و بیمی که دارند آنها را به این مقام بالا کشید.
آیات مربوط به خشیت و آثاری که این خشیت دارد فراوان است. بعضی از آیات خشیت، خشیت را شرط پذیرش دعوت انبیا کرده است. «إِنَّمَا أَنْتَ مُنْذِرُ مَنْ یَخْشَاهَا» ۴۵ سوره نازعات. تو تنها بیم دهنده کسی هستی که از قیامت می‌ترسد؛ یعنی حرف تو را فقط آنها می‌فهمند. این مسائلی که در جامعه و مسائل فردی و خانوادگی می‌بینیم برای این است که کسی از خدا ترس ندارد. اگر ترس از خدا در جان کسی بیفتد مگر می‌تواند هر کاری دلش خواست بکند؟ ما از آتش و برق چطور می‌ترسیم؟ ما مثل بچه‌ای می‌مانیم که هر چقدر به ما می‌گویند جیز است تا خودمان دستمان نسوزد گوش نمی‌دهیم.
