بسم الله الرحمن الرحیم
سلسله جلسات کرسی تلاوت قرآن
جلسه بیست و دوم – ۱۴۰۳/۰۱/۱۸
دنیا از آخرت جدا نیست
آیه ۲۰ سوره مبارکه شورا جزء ۲۵ فصل پنجم راجع به معاد است؛ «مَنْ کَانَ یُرِیدُ حَرْثَ الْآخِرَهِ نَزِدْ لَهُ فِی حَرْثِهِ وَمَنْ کَانَ یُرِیدُ حَرْثَ الدُّنْیَا نُؤْتِهِ مِنْهَا وَمَا لَهُ فِی الْآخِرَهِ مِنْ نَصِیبٍ» کسی که زراعت آخرت را بخواهد، به کشت او برکت و افزایش می‌دهیم و بر محصولش می‌افزاییم؛ و کسی که فقط کشت دنیا را بطلبد، کمی از آن به او می‌دهیم امّا در آخرت هیچ بهره‌ای ندارد!
معاد مقصد ماست؛ دنیا از آخرت جدا نیست. بحث معاد یکی از مباحث مهم و اساسی اعتقادی ماست که در قرآن و روایات مطرح است. قریب یک‌ششم آیات قرآن مربوط به معاد است.
معاد عود به توحید است؛ یعنی شخص موحد معاد باور است. کسی که خداشناس است قیامت را قبول دارد. اگر یادتان باشد جلسات اول بحث کردیم که باید مبدأ و منتها را شناخت. مبدأ توحید و منتها معاد و بین راه هم که نبوت بود؛ لذا وقتی نگاه می‌کنیم می‌گوییم آخرت ادامه دنیاست. اگر بخواهیم دقیق‌تر نگاه کنیم همه‌اش یکی است و یک خط است که ما به آن می‌رسیم؛ نه اینکه یکی تمام می‌شود و دیگری شروع می‌شود. آن هست فقط ما در هر مقطعی به یک‌قسمتی از آن می‌رسیم. چیزی تمام نمی‌شود و چیزی شروع نمی‌شود. انتقال از یک مرحله به مرحله دیگری است که هست.
زندگی آخرت با بودن در دنیا ساخته می‌شود
از این آیاتی که ما در اختیار داریم به دست می‌آید که آخرت وقتی است که دنیا باشد؛ یعنی ما زندگی آخرتی خودمان را باید با بودن در دنیا بسازیم. از روی اختیار اعمال و رفتاری داشته باشیم تا آخرت ما ساخته شود. همان روایت معروف دنیا مزرعه آخرت است. بنابراین اگر دنیا نباشد کسی بهشت نمی‌رود؛ همان‌طور که در دنیا است که طرف برای خودش جهنم درست می‌کند. همه نعم بهشتی ثمره فعالیت‌های ما در دنیاست.
رسول خدا به ابوذر فرمودند: «یا اباذر حرث الآخره، العمل الصّالح و حرث الدنیا، المال و البنون» ای ابوذر، بهره آخرت، تنها عمل صالح است و بهره دنیا تنها مال و فرزندان می‌باشد.
آخرت‌طلبان سه گروه‌اند
اگر دقت کنیم قرآن کریم انسان‌ها را به دو گروه تقسیم کرده است؛ کسانی که دنیاطلب هستند و یک عده آخرت طلب هستند. «مِنْکُمْ مَنْ یُرِیدُ الدُّنْیا وَ مِنْکُمْ مَنْ یُرِیدُ الْآخِرَهَ» البته حدیث معروف امیرالمؤمنین آخرت‌طلبان را سه گروه کرده است؛ یک گروه از ترس آتش است که آخرت را می‌خواهد. می‌ترسد که عقاب شود، در آخرت کارش را درست انجام می‌دهد. یک عده شوق بهشت دارند؛ نماز شب می‌خواند روزه مستحبی می‌گیرد کار خیر انجام می‌دهد برای اینکه بهشت برود. او هم آخرت‌گراست اما این‌ها کاسب هستند؛ خالص برای خدا نیست. گروه سوم مقصدشان خداست؛ محبوبشان خداست؛ بهشت را به آن‌ها داد داد نداد نداد. جهنم آن‌ها را برد می‌گوید من در آتش هم صدا می‌کنم که تو را دوست دارم؛ «إن أدْخَلْتَنِی النّارَ أَعْلَمْتُ أهْلَها انّی اُحِبُّکَ».
موضوعات مطرح‌شده در قرآن درباره قیامت
آیات قرآن را دسته‌بندی کنیم می‌بینیم راجع به قیامت و آخرت دسته‌ای از آیات لزوم ایمان به آخرت را به ما می‌گوید. آیه ۳ سوره مبارکه نمل «الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلَاهَ وَیُؤْتُونَ الزَّکَاهَ وَهُمْ بِالْآخِرَهِ هُمْ یُوقِنُونَ» این‌ها یک تعدادی آیات است که دائم به ما اشاره می‌کند که شما باید به آخرت ایمان داشته باشید.
دسته دیگر آیات تذکر داده که اگر کسی معاد را انکار کند برایش مشکلاتی پیش می‌آید؛ حتی گفته که چه مشکلاتی پیش می‌آید؛ مثل آیه ۱۰ سوره اسراء «وَأَنَّ الَّذِینَ لَا یُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَهِ أَعْتَدْنَا لَهُمْ عَذَابًا أَلِیمًا» یا در آیه ۸ سوره سبا فرمود: «بَلِ الَّذِینَ لَا یُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَهِ فِی الْعَذَابِ وَالضَّلَالِ الْبَعِیدِ»؛ بلکه کسانی که به آخرت ایمان نمی‌آورند، در عذاب و گمراهی دوری هستند.
دسته دیگری از آیات ما را می‌برد در نعم بهشتی. مجموعه‌ای از نعمت‌های بهشتی را برای ما می‌گوید؛ مثل سوره الرحمن از آیه ۴۶ به بعد. سوره واقعه از آیه ۱۵ به بعد. سوره دهر (انسان) از آیه ۱۱ به بعد.
ما اصلاً نعمت‌های بهشتی را درک نمی‌کنیم. می‌فهمیم آب یعنی چه؛ می‌فهمیم شیر و عسل هم یعنی چه؛ ولی می‌گویند نهری هست که شیر و عسل و آب هست اما باهم قاطی نمی‌شود این را نمی‌فهمیم یعنی چه. یا مثلاً می‌فهمیم «جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ» را. به‌اندازه فهم ما با ما صحبت کردند. «مُتَّکِئِینَ عَلَى فُرُشٍ بَطَائِنُهَا مِنْ إِسْتَبْرَقٍ» چون بیشتر از حریر ما نمی‌فهمیم می‌گوید پشت فرش‌ها حریر است اما روی فرش چیست دیگر توضیح نمی‌دهد چون متوجه نمی‌شویم.
جهنم هم همین‌طور است. به‌اندازه فهم ما با ما صحبت می‌کند. آتش را می‌فهمیم، زنجیر را می‌فهمیم، چرک و خون را می‌فهمیم یعنی چه؛ بعد می‌گوید چرک و خونی است که اگر یک قطره‌اش روی کره زمین ریخته شود زمین متلاشی می‌شود و جهنمی‌ها وقتی تشنه می‌شوند یک کاسه از آن می‌دهند به آن‌ها؛ این را دیگر نمی‌فهمیم چه می‌شود. دسته دیگر از آیات قرآن مربوط به همین عذاب‌های جهنم و قیامت است؛ مثل آیه ۲۰ به بعد سوره مبارکه حاقه.
دسته دیگر از آیات قرآن مربوط به پاسخ به شبهات منکران معاد است. کسی کتف شتر را از دیوار کشید بیرون و آورد پیش پیغمبر و پودرش کرد و گفت «مَنْ یُحْیِ الْعِظامَ وَ هِیَ رَمِیمٌ» کیست که می‌تواند این را که پودر و خاکستر شده دوباره زنده کند؟
معاد یک امر غیبی است؛ و امور غیبی و نامحسوس انکار می‌شوند
بیشترین بحث قرآن هم راجع به معاد پاسخ به شبهات است؛ تا بخواهد توحید را ثابت کند. انقدر که پیغمبر برای اثبات معاد تلاش می‌کرد برای اثبات توحید تلاش نداشته؛ چون معاد که ثابت می‌شد؛ توحید خودش ثابت می‌شد. افراد در پذیرش معاد سختگیرتر بودند؛ می‌گفتند: خبردار شدید کسی آمده می‌گوید که مرده‌ها دوباره زنده می‌شوند؟! چون معاد یک امر غیبی است معمولاً امور غیبی و نامحسوس انکار می‌شود.
جهت دیگر هم برای انکار معاد این بود که بی‌بندوباری داشتند، چون زیر بار مسئولیت نمی‌خواستند بروند، از اصل قیامت و حساب‌وکتاب را منکر می‌شدند. الان هم یک عده به دنبال این هستند که دین راحت باشد. می‌خواهند از زیر کار در بروند مطلب درست می‌کنند؛ مثل این مطلب که می‌گویند اگر بخواهی نماز قضاهای ۷۰ ساله‌ات جبران شود در فلان شب فلان نماز را بخوان. دستورات الهی همه بر سر جای خودش است.
«بَلَى قَادِرِینَ عَلَى أَنْ نُسَوِّیَ بَنَانَهُ» خدای تعالی قادر است که از سرانگشت‌ها را دوباره مثل اول بسازد. «بَلْ یُرِیدُ الْإِنْسَانُ لِیَفْجُرَ أَمَامَهُ» بلکه او می‌خواهد (آزاد باشد و بدون ترس از دادگاه قیامت) در تمام عمر گناه کند! آیه ۴ و ۵ سوره قیامت.
مقایسه دنیا و آخرت
در تعدادی از آیات، دنیا و آخرت باهم مقایسه شدند؛ مثل‌اینکه دنیا فناپذیر است و آخرت جاودانه و ماناست؛ لااقل ۸۰ آیه دلالت می‌کند بر جاودان بودن آخرت می‌کند. یا بخشی از آیات می‌گوید تمام نعمت‌ها و خوشی‌های دنیا و زندگی در دنیا با رنج و سختی آمیخته است برخلاف آخرت. در دنیا هر نعمتی قبل و بعدش با سختی است؛ مثل گرسنگی که قبلش سختی گرسنگی است و بعدش ناراحتی و دل‌درد زیادخوری. قرآن دائماً به برتر بودن نعمت‌های اخروی گوشزد می‌کند و هشدار می‌دهد که زندگی دنیا شما را نفریبد.
مرگ یک حقیقت غیرقابل گریز است
در سطر بیست و ششم که درس امروز است، می‌گوید مرگ یک حقیقت غیرقابل گریز است؛ «وَجَاءَتْ سَکْرَهُ الْمَوْتِ بِالْحَقِّ ذَلِکَ مَا کُنْتَ مِنْهُ تَحِیدُ» آیه ۱۹ سوره مبارکه ق، جزء ۲۶. سکرات و بیهوشی مرگ حق را می‌آورد و این همان چیزی است که از آن می‌گریختید.
قرآن کریم تأکید می‌کند که همه جانداران می‌میرند. کسی در دنیا جاودان نیست؛ «کلُّ مَنْ عَلیها فَان». «کُلُّ نَفس ذَآئِقَهُ ٱلمَوتِ»؛ حتی رسول خدا «إِنَّکَ مَیِّت وَإِنَّهُم مَّیِّتُونَ» حتی قبل از تو هم هر کس بود مرد «وَ ما جَعَلْنا لِبَشَرٍ مِنْ قَبْلِکَ الْخُلْدَ أَ فَإِنْ مِتَّ فَهُمُ الْخالِدُونَ» ۳۴ انبیا.
ما وقتی چیزی را می‌چشیم آن چیزی که چشیده شده از بین می‌رود نه چشنده. ما نمی‌میریم؛ ما از بین نمی‌رویم؛ انسان‌ها مرگ را می‌چشند یعنی مرگ را از بین می‌برند؛ نه اینکه خودشان از بین بروند؛ یعنی مرگ را از بین می‌برد و وارد مرحله بعد از حیات می‌شود. انسان‌ها با مرگ تمام نمی‌شوند؛ مرگ است که تمام می‌شود. انسان‌ها با مردن ابدی می‌شوند؛ بر سر هر سفره‌ای که هست ابدی است؛ چه جهنم باشد چه بهشت و چه مدتی جهنم باشد و بعد برود بهشت.
