برکات معنوی در شب به انسان داده می‌شود

بسم الله الرحمن الرحیم

سلسله جلسات کرسی تلاوت قرآن

با موضوع دعا در قرآن

جلسه دوازدهم – ۱۴۰۲/۰۱/۱۶

در سحر مشغول دعا کردن باشید

در آداب دعا که در قرآن کریم مطرح شده مواردی را خدمت شما عرض کردیم. یکی دو مورد دیگر را هم این جلسه به حول و قوه الهی مطرح می‌کنیم تا ان‌شاءالله وارد بخش بعدی شویم.

ادب دیگری که مطرح است در سوره مبارکه سجده آیه ۱۶ و ۱۷ است. قبلاً به مناسبتی به این آیه اشاره کردم. همچنین روایات متعددی از اهل‌بیت علیهم‌السلام دراین‌باره رسیده است؛ و آن این است که شما وقت سحر دعا کنید. یکی از آداب دعا کردن این است که در سحر مشغول دعا کردن باشید. این ادب دعاست.

وقت‌های دیگر هم برای دعا هست که انبیای الهی هرکدامشان زمان‌هایی را گفتند. در روایات هم مطرح شده. برادران یوسف آمدند خدمت پدر گفتند برای ما طلب مغفرت کن؛ در آنجا حضرت یعقوب گفت «سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَکُمْ» به‌زودی برای شما دعا می‌کنم. در بعضی از روایات دارد که منظورش این بود که منتظر بشویم شب جمعه شود. شب جمعه برای شما دعا کنیم.

سحرهای ماه مبارک رمضان فرصت خوبی است برای دعا کردن

زمان‌هایی گفته‌شده ولی یکی از آداب دعا کردن این است که در وقت سحر باشد. سحرهای ماه مبارک رمضان فرصت خوبی است برای دعا کردن. دعا کنید ولو مختصر. دعاهای مأثوری را داریم که از اهل‌بیت رسیده می‌توانید آن‌ها را بخوانید و طلب کنید؛ و اگر حوصله دعای ابوحمزه را نداشته باشید دعای افتتاح و دعاهای کوتاه را می‌شود خواند.

همان‌طور که قرآن می‌خوانید دعا هم ترنم داشته باشید. خصوصاً شب‌هایی که مثل این شب‌ها ایام البیض است. دعای مجیر در شب‌های ماه مبارک رمضان وارد شده می‌توانید بخوانید. زیاد هم طول نمی‌کشد؛ شاید ۷، ۸ دقیقه بیشتر طول نکشد. ورودش هم برای شب‌های ماه رمضان است. مطالب و معارف بلندی در دعاهای سحر مطرح است و اهل‌بیت به ما یاد دادند که آن‌ها را در سحر بخوانیم.

خدا به شب قسم خورده است

چون دعای شب و سحر فضیلت دارد؛ به قرآن وقتی نگاه می‌کنیم می‌بینیم برای هرلحظه از شب خدای تعالی خیروبرکت مستقلی را در نظر گرفته و به لحظه‌لحظه‌های شب خدای تعالی قسم‌خورده. قسم‌های خدا در قران خودش یک بحث مستقلی است؛ که ببینیم خدا به چه چیزهایی قسم‌خورده و برای چه قسم‌خورده. خدای تعالی به خیلی از مخلوقات خودش قسم‌خورده. قسم‌ها خودش یک فرهنگ است که باید جدا بحث شود.

به شب که می‌رسد به هر جزء شب خدای تعالی قسم‌خورده است. در آیه ۳۳ سوره مبارکه مدثر فرمود: «وَاللَّیْلِ إِذْ أَدْبَرَ» و قسم به شب تار چون پشت کند. در آیه دوم سوره مبارکه ضحی فرمود: «وَاللَّیْلِ إِذَا سَجَى» قسم به شب هنگامی‌که آرام گیرد. یا در سوره مبارکه انشقاق در آیه هفدهم قسم می‌خورد به شب و آنچه را که جمع می‌کند «وَاللَّیْلِ وَمَا وَسَقَ». در آیه ۱۷ سوره تکویر قسم می‌خورد به شب هنگامی‌که می‌رود «وَاللَّیْلِ إِذَا عَسْعَسَ». سوگند به شب هنگامی‌که می‌گذرد آیه ۴ سوره مبارکه فجر «وَ اللَّیْلِ إِذا یَسْرِ» قسم به شب هنگامی‌که می‌پوشاند «وَاللَّیْلِ إِذَا یَغْشَى» آیه ۱ سوره لیل.

برکات معنوی در شب به انسان داده می‌شود

در شب بسیاری از برکات معنوی برای انسان حاصل می‌شود و در اختیار انسان قرار می‌گیرد. شب را نباید از دست داد. نه‌فقط در ماه رمضان؛ ماه رمضان گل آن است. غیر از ماه مبارک رمضان هم باید نسبت به شب این حساسیت را داشته باشیم. یک‌بخشی از شب را توجه کنیم. حالا اگر نتوانستیم ثلث آخر شب را که ورود بیشتری دارد و آثار و برکات بیشتری دارد بلند شویم، سر شب قبل از خواب را استفاده کنیم هم باز آثار خودش را خواهد داشت.

بالاخره قسمتی از شب را توجه داشته باشید. برکات معنوی در شب به انسان داده می‌شود. در آیات فراوانی در قرآن کریم داریم که این برکات داده‌شده است. پیغمبر خدا را بااینکه ظهر خیلی فضیلت دارد و درهای رحمت خدا باز است؛ اما شب پیامبر را به معراج بردند. «سُبْحَانَ الَّذِی أَسْرَى بِعَبْدِهِ لَیْلًا مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَقْصَى الَّذِی بَارَکْنَا حَوْلَهُ لِنُرِیَهُ مِنْ آیَاتِنَا» واقعاً مبارک هست اطراف آن منطقه. منطقه شامات بسیار منطقه مبروکی است و آثار فراوانی هم دارد.

اصلاً قرآن در شب نازل شد «إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَهِ الْقَدْرِ» شب محل فرود آیات الهی بر قلب مبارک پیغمبر اکرم بوده است شب در اینجا موضوعیت دارد.

یا مثلاً شب را خدای متعال به‌عنوان آیه و نشانه خودش معرفی می‌کند. در سوره یاسین فرمود: «وَآیَهٌ لَهُمُ اللَّیْلُ» یکی از نشانه‌های خدا برای شما شب است. در قرآن کریم بگردید ببینید خدای تعالی چند جا فرموده است که یک‌چیزهایی را آیه قرار داده است. «و مِن آیاته» حدوداً در ۱۱ جای قرآن گفته. مثلاً همسران را برای شما آیه قرار دادیم و امثال این‌ها.

یا مثلاً می‌خواهد آیات خودش را نازل کند مثل تورات می‌فرماید: «وَوَاعَدْنَا مُوسَى ثَلَاثِینَ لَیْلَهً وَأَتْمَمْنَاهَا بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِیقَاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِینَ لَیْلَهً» وقتی‌که چهل شب کامل شد الواح بر حضرت موسی علی نبینا و آله و علیه‌السلام نازل شد.

پس مسئله برکات معنوی در شب مطرح است که در شب قران نازل شد، تورات نازل شد، شب پیامبر به معراج رفت و شب نشانه خداست و خدای تعالی به هر جزء و لحظه این آیه‌اش قسم خورده است.

تقدم شب

در دستورات دینی شب مقدم بر کارهای دیگر است. راجع به مسائل طبیعی هم وقتی می‌خواهد صحبت کند باز شب را مقدم بر روز می‌کند. مثلاً در سوره مبارکه یونس می‌فرماید: «أَتَاهَا أَمْرُنَا لَیْلًا أَوْ نَهَارًا…» فرمان ما شب یا روز در آن‌ها برسد… راجع به بلاهایی است که می‌خواهد بیاید.

یا این عبارت از زبان حضرت نوح است: «قالَ رَبِّ إِنِّی دَعَوْتُ قَوْمِی لَیْلًا وَ نَهاراً» من قوم خودم را دعوت کردم شب و روز ولی دعوت من جز به فرار آن‌ها نینجامید.

شب در فرهنگ دینی ما مورد اهتمام است

موارد فراوان است فقط اشاره کوتاهی کردم که بدانید شب در فرهنگ دینی ما مورد اهتمام است و یکی از آداب دعا کردن این است که انسان شب و به‌خصوص در سحر دعا کند. در آیه ۲۶ سوره انسان آمده: «وَ مِنَ‌ اللَّیْلِ‌ فَاسْجُدْ لَهُ‌ وَ سَبِّحْهُ‌ لَیْلاً طَوِیلاً» قسمتی از شب را سر به سجده بگذار و تسبیح‌گوی خدا در شب باش. این هم باز به ما یاد می‌دهد که شب سجده کنید که مطلوب است و آیه قرآن هم می‌گوید. البته یکی از وقت‌هایی هم که خیلی خوب است انسان سجده کند ظهر است.

«وَمِنَ اللَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَهً لَکَ عَسَى أَنْ یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقَامًا مَحْمُودً» آیه ۷۹ سوره مبارکه اسراء است که به پیامبر دستور داده‌شده و برای همه ما هم هست که اگر کسی بخواهد مقام محمود به دست بیاورد باید اهل شب‌زنده‌داری باشد.

مسیر، مسیر شب است. انسان نباید از شب غافل باشد. روایتی نورانی امام عسکری علیه‌السلام دارد که این روایت امام عسکری خیلی روایت قشنگی است؛ که از آن می‌فهمیم که همه ما مسافر هستیم و انسان مسافر احتیاج به زاد و توشه و مرکب دارد. مثلاً شما از کرج می‌خواهید بروید مشهد الرضا سلام‌الله‌علیه و برای رفتن به مرکب احتیاج دارید و در طول سفر زاد و توشه می‌خواهید تا به مقصد برسید.

حضرت عسکری علیه‌السلام فرمود: «اِنَّ الوُصُولَ اِلَی اللهِ عَزَّوَجَلَّ سَفَرٌ لا یُدرَکُ اِلّا بِامتطاءِ اللَّیلِ» شما که می‌خواهید به ملاقات حق مشرف شوید، این ملاقات سفری است که همه ما این سفر را طی می‌کنیم «یا أَیُّهَا الْإِنْسانُ إِنَّکَ کادِحٌ إِلى رَبِّکَ کَدْحاً فَمُلاقِیهِ» همه انسان‌ها حرکت می‌کنند و به ملاقات خدا می‌رسند یعنی این مسیر حرکتی ما به سمت خدا است. امام عسکری هم فرمودند که رسیدن به خدا سفری است که برای رسیدن به این جایگاه معرفتی مرکبی نیاز دارید که آن شب است؛ یعنی اگر خواستید به مقامات بلند معنوی برسید و برسید به جایگاه قرب به خدا این به دست نمی‌آید مگر اینکه شما اهل شب روی باشید و شب را مرکب خودتان قرار بدهید. البته زاد و توشه هم به بیان قرآن تقواست.

پس شب در فرهنگ دینی ما مهم است و وقتی می‌خواهیم از قران یاد بگیریم که یکی از آداب دعا کردن چیست؛ می‌فرماید: «وَ مِنَ اللَّیْلِ فَتَهَجَّدْ» تهجد در شب داشته باش و آثار و برکاتش را هم ببین. مطالب فراوان است. من فقط خواستم پیاله‌ای بزنم به این دریای عمیق تا به‌اندازه وسعمان از این اقیانوس بیکران برداریم.

خدا را با اسماء حسنایش بخوانید

آخرین مطلبی که در آداب دعا خدمت شما عرض می‌کنم این است شما وقتی می‌خواهید خدمت خدا برسید و از خدا طلب کنید خدا را با اسماء حسنایش بخوانید. «وَ لِلَّهِ الْأَسْماءُ الْحُسْنى‌ فَادْعُوهُ بِها وَ ذَرُوا الَّذِینَ یُلْحِدُونَ فِی أَسْمائِهِ سَیُجْزَوْنَ ما کانُوا یَعْمَلُونَ». برای خدا نیکوترین نام‌هاست؛ پس خدا را به همین نام‌ها بخوانید. رها کن کسانی را که درباره اسامی او راه کج را طی می‌کنند. به‌زودی کیفر کاری را که انجام می‌دهند خواهند دید.

در ذیل همین آیه شریفه از امام صادق علیه‌السلام نقل‌شده که: به خدا سوگند اسماءالحسنی ما هستیم. ما آن حقایق هستیم؛ یعنی یکی از مصادیق اسماء حسنا اهل‌بیت هستند؛ یعنی بخواهیم تعبیر علمی کنیم این می‌شود که در مقام اسماء فعلیه ما مظهر آن اسماء هستیم.

ما می‌توانیم مظهری از مظاهر اسماء الهی باشیم

نه‌فقط اهل‌بیت؛ این را بدانید؛ خود شما هم می‌توانید؛ هرکدام از ما می‌توانیم مظهری از مظاهر اسماء الهی باشیم. اسامی فعل را دارم می‌گویم. مثلاً خدای تعالی خالق است، خدای تعالی رازق است، این‌ها صفت فعل خداست. انسان‌ها هم می‌توانند مظهر این اسما باشند؛ یعنی ما هم رازق می‌شویم؛ اما خدا می‌شود خیر الرازقین. ما می‌توانیم خالق باشیم؛ خدا می‌شود احسن الخالقین. ما می‌توانیم جواد باشیم؛ اما خدا اجود الاجودین است، اکرم الاکرمین است. پس صفات فعلی خدا را انسان‌ها هم می‌توانند در خودشان به ظهور برسانند.

لذا شخص می‌شود مظهر کظم خدا، مظهر جود خدا، مظهر هدایت خدا؛ مثل امام کاظم و امام جواد و امام هادی علیه‌السلام. انسان‌ها می‌توانند در این مسیر کار کنند و بشوند مظهر عزت خدا. پس اینکه حضرت می‌فرماید اسماء حسنی ما هستیم؛ یک بخش مربوط به همین است. با کوشش در مسیر الهی هرکدام از ما هم می‌توانیم مظهری از نام‌های الهی باشیم.

شما زندگی حضرت ایوب را در قرآن خوانده‌اید؛ صبرش معروف است. حضرت ایوب علی نبینا و آله و علیه‌السلام چطور نجات پیدا کرد خدا را به یکی از اسامی‌اش قسم داد. در آیه ۸۳ سوره مبارکه انبیا بعد از بیان گرفتاری‌هایش می‌گوید «انت ارحم‌الراحمین»؛ و خدای تعالی و گرفتاری‌هایش را برطرف کرد.

اسماء خدا در مقام کثرت ظهور متفاوت دارد

هر اسمی از اسامی خدا ظهوری دارد و همه اسما همه کمالات را دارند؛ مثلاً وقتی می‌گوییم یکی از اسامی خدا حی است؛ بقیه اسامی در این حی هست. وقتی میگویم خدا عالم است، همه اسامی دیگر در اسم علم هست؛ اما وقتی یک اسم بزرگ شد بقیه اسم‌ها مخفی می‌شود.

مثالی درباره اهل‌بیت می‌زنم تا ذهنتان بیشتر آشنا شود. مثلاً امام کاظم علیه‌السلام صفت کظم غیظ داشت. مثلاً امام جواد علیه‌السلام جواد بود. نه اینکه امام کاظم علیه‌السلام بخشش نداشت یا امام جواد عصبانی بودن نعوذبالله. همه آن‌ها همه صفات را داشتند؛ اما در یکی، یکی از صفات بیش‌ازپیش خودش را نشان داد و گل کرد و بروز و ظهور داشت.

اسامی خدای تعالی هم همین‌طور است. در مقام کثرت اسماء، ظهورها فرق می‌کند اما در مقام اصلی همه یک‌چیز هستند؛ مثلاً خدا می‌خواهد شفا بدهد در اینجا اسم شافی بزرگ می‌شود و بقیه اسامی خودش را نشان نمی‌دهد.

می‌فرماید: «تَبَارَکَ الَّذِی بِیَدِهِ الْمُلْکُ» وقتی سخن از ملک است، اسم از تبارک می‌آید و اسامی دیگر خدا را نمی‌آورد؛ چون بحث بر سر ملک است و بحث دارایی‌ها و داشته‌ها است؛ برای همین بحث از مبارک بودن و برکت اسم می‌آورد.

وقتی بحث بر سر ملکوت است؛ آنجا می‌فرماید: «فَسُبْحانَ الَّذِی بِیَدِهِ مَلَکُوتُ کُلِّ شَیْءٍ» آیه ۸۳ سوره یاسین است. در بحث از ملکوت از منزه بودن خدا صحبت می‌کند. اسماء تنزیهی خدا را به کار می‌برد.

باید به اسامی خدا ایمان داشته باشیم

فرمود: «وَ لِلَّهِ الْأَسْماءُ الْحُسْنى‌ فَادْعُوهُ بِها» الاسماء که به قول ما طلبه‌ها جمع محلی به ال است؛ یعنی همه اسم‌ها. هرچه اسم نیکو در عالم وجود دارد اسم خداست. هر چه اسم خوب در عالم وجود دارد، هر چه خوبی روی هر چه می‌گذارید اسم خداست.

 بحث اسماءالحسنی مفصل است و بعضی عبارات باید با مقدماتی گفته شود. در روایت دارد از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم که از امام صادق و امام رضا علیه‌السلام هم هست و تقریباً همه اهل‌بیت این مضمون را گفتند که خدای تعالی ۹۹ اسم دارد و هر کس آن‌ها را شمارش کند وارد بهشت می‌شود. امام رضا علیه‌السلام فرمودند: خدا ۹۹ اسم دارد و کسی که خدا را به آن اسم‌ها بخواند دعایش مستجاب می‌شود و کسی که آن‌ها را احصا کند وارد بهشت می‌شود.

البته می‌دانید که خواندن تنها ملاک نیست؛ که بگوییم مثلاً المؤمن المهیمن القدوس السلام و … که در سوره حشر هست در بعضی از دعاها هم هست. باید ایمان به این اسامی داشته باشیم. باید ایمان داشته باشیم که خدا عزیز است، جبار است، قادر است و خودمان را متخلق به این اسامی بکنیم.

اسامی خدای تعالی حدوحصر ندارد که بگوییم همین ۹۹ تاست. در بعضی از دعاها تا هزار اسم برده است. در جوشن کبیر شما هزار اسم برای خدا میگویید. هرچه خوبی در عالم وجود دارد اسم خداست؛ لذا دایره‌اش از هزارتا هم بیشتر خواهد شد.