- حدیث بندگی
- موضوع: شرح موعظه پیامبر (ص) به ابن مسعود
- ۱۳۹۸/۱۱/۲۳ – جلسه شصت و سوم
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم
«یَا ابْنَ مَسْعُودٍ عَلَیْکَ بِالسَّکِینَهِ وَ الْوَقَارِ وَ کُنْ سَهْلًا لَیِّناً عَفِیفاً مُسْلِماً تَقِیّاً نَقِیّاً بَارّاً طَاهِراً مُطَهَّراً صَادِقاً خَالِصاً سَلِیماً صَحِیحاً لَبِیباً صَالِحاً صَبُوراً شَکُوراً مُؤْمِناً وَرِعاً عَابِداً زَاهِداً رَحِیماً عَالِماً فَقِیهاً یَقُولُ اللَّهُ تَعَالَى إِنَّ إِبْراهِیمَ لَحَلِیمٌ أَوَّاهٌ مُنِیبٌ وَ عِبادُ الرَّحْمنِ الَّذِینَ یَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْناً وَ إِذا خاطَبَهُمُ الْجاهِلُونَ قالُوا سَلاماً وَ الَّذِینَ یَبِیتُونَ لِرَبِّهِمْ سُجَّداً وَ قِیاماً وَ قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْناً وَ إِذا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا کِراماً وَ الَّذِینَ إِذا ذُکِّرُوا بِآیاتِ رَبِّهِمْ لَمْ یَخِرُّوا عَلَیْها صُمًّا وَ عُمْیاناً وَ الَّذِینَ یَقُولُونَ رَبَّنا هَبْ لَنا مِنْ أَزْواجِنا وَ ذُرِّیَّاتِنا قُرَّهَ أَعْیُنٍ وَ اجْعَلْنا لِلْمُتَّقِینَ إِماماً أُوْلئِکَ یُجْزَوْنَ الْغُرْفَهَ بِما صَبَرُوا وَ یُلَقَّوْنَ فِیها تَحِیَّهً وَ سَلاماً خالِدِینَ فِیها حَسُنَتْ مُسْتَقَرًّا وَ مُقاماً وَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ هُمْ فِی صَلاتِهِمْ خاشِعُونَ وَ الَّذِینَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ وَ الَّذِینَ هُمْ لِلزَّکاهِ فاعِلُونَ وَ الَّذِینَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حافِظُونَ إِلَّا عَلى أَزْواجِهِمْ أَوْ ما مَلَکَتْ أَیْمانُهُمْ فَإِنَّهُمْ غَیْرُ مَلُومِینَ فَمَنِ ابْتَغى وَراءَ ذلِکَ فَأُولئِکَ هُمُ العادُونَ وَ الَّذِینَ هُمْ لِأَماناتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ راعُونَ وَ الَّذِینَ هُمْ عَلى صَلَواتِهِمْ یُحافِظُونَ أُولئِکَ هُمُ الْوارِثُونَ الَّذِینَ یَرِثُونَ الْفِرْدَوْسَ هُمْ فِیها خالِدُونَ وَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى أُولئِکَ فِی جَنَّاتٍ مُکْرَمُونَ وَ قَالَ إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ إِذا ذُکِرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ إِلَى قَوْلِهِ أُولئِکَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقًّا لَهُمْ دَرَجاتٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ مَغْفِرَهٌ وَ رِزْقٌ کَرِیمٌ»
این شب‌هایی که در خدمت دوستان هستیم توصیه‌های رسول خدا به عبدالله ابن مسعود را می‌گوییم. این وصیت‌نامه یکی از توصیه‌های ناب است. آقایان معمولاً توصیه‌های پیغمبر به ابوذر را میگویند که مفصل است و توصیه‌های خیلی عالی هم دارد؛ اما یکی از توصیه‌هایی که خیلی شاید جامع‌تر و قشنگ‌تر باشد توصیه‌هایی است که پیغمبر به عبدالله ابن مسعود دارد. عبدالله ابن مسعود خودش شخصیت بزرگواری بود. به‌اضافه اینکه پیغمبر در این توصیه‌نامه هر بندی را که گفته است به یک یا دو یا سه آیه یا چهار آیه استدلال کرده است.
رسیدیم به این بخش که «یَا ابْنَ مَسْعُودٍ عَلَیْکَ بِالسَّکِینَهِ …» جلسه قبل بخشی از این‌ها را توضیح دادم. بعدازاین که پیغمبر اکرم این توصیه‌ها را به عبدالله ابن مسعود گفت که سکینه و وقار داشته باش، نرم‌خو و عفیف باش، بعد می‌فرماید «یَقُولُ اللَّهُ تَعَالَى إِنَّ إِبْراهِیمَ لَحَلِیمٌ أَوَّاهٌ مُنِیبٌ» به آیه ۷۵ سوره مبارکه هود استناد می‌کند. آن موارد را از صفات بیان می‌کند بعد پشت سر هم به بعضی از آیات که متماثل با آن بیانات هست اشاره می‌کند. یکی همین است که خدای تعالی به حضرت ابراهیم علیه‌السلام فرمود که بردبار باش. آنجا که فرمود سکینه و وقار و صبر داشته باش و لین و عفیف باش، کلی که می‌خواهد جمع‌بندی کند می‌گوید به درگاه خدا بسیار زاری و ناله کن. اواه منیب باش. انابه صفت بسیار بلندی است. رجوع و بازگشت باحالت تضرع و تخشع و زاری را انابه میگویند.
در ادامه فرمود «وَ عِبادُ الرَّحْمنِ الَّذِینَ یَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْناً وَ إِذا خاطَبَهُمُ الْجاهِلُونَ قالُوا سَلاماً وَ الَّذِینَ یَبِیتُونَ لِرَبِّهِمْ سُجَّداً وَ قِیاماً» آیه ۶۳ و ۶۴ سوره مبارکه فرقان. کسانی که شب‌ها در مقابل پروردگارشان به سجده و قیام مشغول‌اند به جهال که می‌رسند به آن‌ها سلام می‌کنند. بندگان خاص خدا و عبادالرحمان آن‌کسانی هستند که با تواضع روی زمین راه می‌روند. با تکبر و تبختر راه نمی‌روند. اهل خویشتن‌داری و کرنش در مقابل دیگران هستند. نه اینکه شل‌وول راه می‌روند یا هیبت ندارند. تبختر و فخر ندارند. تعبیری دارد در روایات مثل کسی که دارد در سرازیری راه می‌رود، چه طور راه می‌رود؟ آن‌طور راه می‌روند. فرق بین تکبر و تواضع خیلی کم است. یک امر درونی است. به‌هرتقدیر آن‌ها اهل تکبر نیستند و خیلی باوقار و آرامش و سکینه راه می‌روند. عبادالرحمان این‌طور هستند که به جاهلان که می‌رسند سلام می‌دهند. قالوا سلاما یعنی روششان این است که با آرامش و سلامت از کنار این‌ها عبور می‌کنند. نه اینکه هر جاهلی را دیدند سلام بدهند. این شاید خودش یک نوع حالت جهل باشد. قالوا سلاما کنایه از این است که از طرف ما هیچ گزندی به او نمی‌رسد. این افراد شب‌ها را در پیشگاه خدای تعالی بیتوته دارند و در حال سجده و قیام هستند.
«وَقُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنًا» آیه ۸۳ سوره مبارکه بقره است که با مردم به نیکی سخن می گویند. «وَ إِذا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا کِراماً وَ الَّذِینَ إِذا ذُکِّرُوا بِآیاتِ رَبِّهِمْ لَمْ یَخِرُّوا عَلَیْها صُمًّا وَ عُمْیاناً وَ الَّذِینَ یَقُولُونَ رَبَّنا هَبْ لَنا مِنْ أَزْواجِنا وَ ذُرِّیَّاتِنا قُرَّهَ أَعْیُنٍ وَ اجْعَلْنا لِلْمُتَّقِینَ إِماماً أُوْلئِکَ یُجْزَوْنَ الْغُرْفَهَ بِما صَبَرُوا وَ یُلَقَّوْنَ فِیها تَحِیَّهً وَ سَلاماً خالِدِینَ فِیها حَسُنَتْ مُسْتَقَرًّا وَ مُقاماً» وقتی با کار لغو و بیهوده برخورد می‌کنند با بی‌اعتنایی از آن می‌گذارند. یک‌شب کامل کرامت را معنا کرده‌ام که صفت قرآن است. صفت ملائکه است. صفت خداست. صفت انبیا الهی است. صفت اولیا خداست. صفت جسم است. صفت زمین است. صفت اعضای بدن است. کرائم اعضا، قرآن کریم، ملائکه کرام برره، خانه کریم، ماه کریم، خدای کریم، أَعُوذُ بِجَلالِ وَجْهِکَ الْکَرِیمِ. به آیات ۷۲ تا ۷۶ سوره مبارکه فرقان اشاره می‌کند. به تعدادی از همان صفاتی که حضرت فرمودند.
بعد به آیه ۱ تا ۱۱ سوره مبارکه مؤمنون اشاره می‌کنند «وَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ هُمْ فِی صَلاتِهِمْ خاشِعُونَ وَ الَّذِینَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ وَ الَّذِینَ هُمْ لِلزَّکاهِ فاعِلُونَ وَ الَّذِینَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حافِظُونَ إِلَّا عَلى أَزْواجِهِمْ أَوْ ما مَلَکَتْ أَیْمانُهُمْ فَإِنَّهُمْ غَیْرُ مَلُومِینَ فَمَنِ ابْتَغى وَراءَ ذلِکَ فَأُولئِکَ هُمُ العادُونَ وَ الَّذِینَ هُمْ لِأَماناتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ راعُونَ» مؤمنان کسانی هستند که به عهد و پیمانشان پایبند هستند. خیلی ما گرفتار این عهد و پیمان هستیم. جامعه ما متأسفانه یک مقدار رفته است به سمت بداخلاقی. یک مقدار که چه عرض کنم بیشتر از یک مقدار. از بعضی از مسئولین درجه‌یک که دروغ میگویند تا برسد به زیردستان. بعد عهد و پیمان‌هایی که می‌بندند و برخلاف عمل می‌کنند. مردم هم بعد معلوم است که چطور می‌شوند. «لاَ دِینَ لِمَنْ لاَ عَهْدَ لَهُ» عهد و پیمان‌هایی که می‌بندید به هم نزنید. با خودتان، باخدایتان، با خانواده‌تان، با برادرتان، با همسرتان، با اطرافیانتان. خیلی عهدشکنی زیاد است. روایات راجع به عهد و پیمان بسیار زیاد است. یکی عهد، یکی هم امانت. امکاناتی که در اختیار ماست نباید به این سادگی‌ها هدر داد یکی از امانت‌ها عمر ماست. عمر رادارید در چه مسیری مصرف می‌کنید؟ یکی از امانت‌های ما همین مال ثروت و پولی است که در اختیارتان است. این‌ها در چه مسیری مصرف می‌شود؟ بعضی وقت‌ها قدرت و جاه و سمتی است که طرف دارد. مسئولیت‌ها امانت است. فرزندان ما دست ما امانت هستند. همسران دست ما امانت‌اند. این امانات را باید حفظ کرد. وَ «الَّذِینَ هُمْ لِأَماناتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ راعُونَ» مؤمنین به این سادگی‌ها فلاح برایشان حاصل نمی‌شود. «قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ» حتماً باید این‌جور چیزها را به‌دقت رعایت کنند. شما همان مختصر مالی که در اختیارت هست باید در مصرف این مال مواظبت کنید. «وَالَّذِینَ هُمْ عَلَى صَلَوَاتِهِمْ یُحَافِظُونَ» می‌فرماید شیعه را به چه بشناسید؟ به نمازش بشناسید. وقت نماز که می‌شود حالت اضطراب به او دست می‌دهد که نمازش را به‌موقع و اول وقت بخواند. شیعیان ما را امتحان کنید به مواقیت صلات. می‌خواهید بدانید چه کسی شیعه ماست؟ ببینید وقتی اذان شد دارد چه می‌کند؟ «أُولَئِکَ هُمُ الْوَارِثُونَ الَّذِینَ یَرِثُونَ الْفِرْدَوْسَ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ» آیات ۱ تا ۱۱ سوره مبارکه مؤمنون.
بیشترین استدلالی که پیغمبر اکرم درآیات کرد در این بخش بوده است. «وَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى أُولئِکَ فِی جَنَّاتٍ مُکْرَمُونَ» این‌ها در بهشت‌ها گرامی خواهند بود. آیه ۳۵ سوره مبارکه معارج.
«وَ قَالَ إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ إِذا ذُکِرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ إِلَى قَوْلِهِ أُولئِکَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقًّا لَهُمْ دَرَجاتٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ مَغْفِرَهٌ وَ رِزْقٌ کَرِیمٌ» ما که همین‌طور می‌شنویم و دل‌هایمان تکان نمی‌خورد. چون اصلاً خیلی از این آیات را درک نمی‌کنیم. مگر می‌شود انسان آیات عذاب الهی را بشنود آرام شود و بتواند تحمل کند؟! وقتی آیات عذاب شنیده می‌شود انسان به حالت اضطراب می‌افتد. احوال قیامت به یادش میفتد. آیات بهشت هم همین‌طور است. شعف وجد به انسان می‌دهد. لذا از آداب تلاوت این است که وقتی آیات جهنم و عذاب قیامت را می‌شنویم بگویم خدایا من را جزو این گروه قرار نده؛ و آنجایی که دارید آیات بهشت و رحمت الهی را می‌خوانید از خدای متعال بخواهید که من را جزو این گروه قرار بده؛ یعنی باید انسان آیات را بفهمد، گوش بدهد و با دقت موقعی که خودش هم تلاوت می‌کند خوب بشنود تا در او تأثیر بگذارد. اهل ایمان کسانی هستند که به‌شدت آیات الهی در آن‌ها تأثیر می‌گذارد. این‌ها حقیقتاً اهل ایمان هستند. «أُولئِکَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقًّا» خدای تعالی گذشته از اینکه به این‌ها درجه می‌دهد آن‌ها را مورد آمرزش هم قرار می‌دهد و به آن‌ها رزق کریم هم می‌دهد. آیات ۲ تا ۴ سوره مبارکه انفال.
