- حدیث بندگی
- موضوع: شرح موعظه پیامبر (ص) به ابن مسعود
- ۱۳۹۸/۰۹/۲۰– جلسه پنجاه و پنجم
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم
«یَا ابْنَ مَسْعُودٍ خَفِ اللَّهَ فِی السِّرِّ وَ الْعَلَانِیَهِ فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَى یَقُولُ وَ لِمَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ جَنَّتانِ وَ لَا تُؤْثِرَنَّ الْحَیَاهَ الدُّنْیَا عَلَى الْآخِرَهِ بِاللَّذَّاتِ وَ الشَّهَوَاتِ فَإِنَّهُ تَعَالَى یَقُولُ فِی کِتَابِهِ فَأَمَّا مَنْ طَغى وَ آثَرَ الْحَیاهَ الدُّنْیا فَإِنَّ الْجَحِیمَ هِیَ الْمَأْوى یَعْنِی الدُّنْیَا الْمَلْعُونَهَ وَ الْمَلْعُونُ مَا فِیهَا إِلَّا مَا کَانَ لِلَّهِ یَا ابْنَ مَسْعُودٍ لَا تَخُونَنَّ أَحَداً فِی مَالٍ یَضَعُهُ عِنْدَکَ أَوْ أَمَانَهٍ ائْتَمَنَکَ عَلَیْهَا فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَى یَقُولُ إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُکُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَماناتِ إِلى أَهْلِها»
در این بخش می‌فرماید ای پسر مسعود در نهان و آشکار از خدا بترس. چون خدای تعالی فرمود کسی که از خدا می‌ترسد (به آیه ۴۶ سوره مبارکه الرحمن استناد کرد) دو بهشت برای او هست. بعد هم راجع به دنیا فرمودند که دنیا ملعون است.
«یَا ابْنَ مَسْعُودٍ لَا تَخُونَنَّ أَحَداً فِی مَالٍ یَضَعُهُ عِنْدَکَ أَوْ أَمَانَهٍ ائْتَمَنَکَ عَلَیْهَا» اینجا بحث امانت‌داری است. یکی از بحث‌های دقیق و مهم که نشان‌دهنده دین‌داری افراد است، بحث امانت و عهد و پیمان است. می‌خواهید ببینید کسی به درد دوستی با شما می‌خورد یا نمی‌خورد، می‌خواهید ببینید کسی به درد ازدواج می‌خورد یا نمی‌خورد، می‌خواهید کاسبی کنید با او شریک شوید یا نشوید، امام صادق علیه‌السلام فرمود: فکر نکنید که می‌خواهید شریک پیدا کنید به مسجد محله بروید ببینید چه کسی پیشانی‌اش پینه‌بسته است و صف اول جماعت می‌نشیند، رکوع و سجودش طولانی است و ولا الضالینش خیلی محکم است، بگوییم او خوب است. دختر و پسر او را بگیریم. خواستیم کاسبی کنیم با او کاسبی کنیم. این‌ها معیار نیست. دیده‌اید وقتی خواستگاری کسی می‌رویم می‌گوییم چه جور دختری است؟ می‌گویند دختر خوبی است، نمازخوان است. مگر قرار بود شما از بی‌نماز زن بگیرید؟ نمازخوان که باید باشد. می‌گویند خیلی پسر خوبی است اهل مسجد است. این‌ها معیار نیست. چون اساساً می‌خواهیم از خانواده مسلمان زن بگیریم یا می‌خواهیم کاسبی کنیم. این‌ها معیار نیست. طرف که باید نمازخوان باشد. فرمودند به چنین کسی امانت بسپار ببین پس می‌دهد یا نه. اگر تعهدی داد و به آن عمل کرد با او معامله کن. حرف که زد اگر دیدید راست می‌گوید با او معامله کنید. با آدم دروغ‌گو، با آدمی که تعهد ندارد و به آدمی که امانت‌دار نیست به‌هیچ‌وجه وارد هیچ معامله مهمی نشوید. ولو اینکه دوچرخه‌ات را می‌خواهی به او بفروشی یا از او بخری. امام صادق علیه‌السلام فرمود: چون مردم عادت به رکوع و سجودشان کرده‌اند اگر یک روز رکوع و سجود نرود فکر می‌کند که گناه بزرگی را مرتکب شده است که شده است. دچار عذاب وجدان می‌شود چون عادت کرده است. این عادت را از او بگیری مثل عادت‌های دیگر است. اصلاً تأثیری در او ندارد. لذا نماز و روزه معیار خوب و بد بودن افراد نیست. معیار خوب و بد بودن افراد امانت‌داری است.
حرف امانت است. مجلس امانت است. می‌گویی کسی نفهمد اما هنوز به خانه نرسیده‌اید می‌گویند این چه حرفی بود که به فلانی زده بودی. بعضی‌ها به‌اندازه یک کلمه نمی‌توانند امانت‌داری کنند. پیغمبر اکرم به عبدالله ابن مسعود در اینجا می‌فرماید که در مال یا امانتی که به تو سپرده می‌شود خیانت نکن «فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَى یَقُولُ إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُکُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَماناتِ إِلى أَهْلِها» به آیه ۵۸ سوره مبارکه نساء در اینجا اشاره می‌کند. خدای تعالی به شما فرمان می‌دهد که امانت را به اهلش برگردانید. ما در از بین بردن امانت‌های الهی ید طولایی داریم. امانت گاهی یک‌میلیون تومان است. این‌ها سخت نیست که برگردانیم. بسته می‌دهد و به مسافرت می‌رود. البته بعضی‌ها در این‌ها هم خیانت‌هایی دارند. مسئولیت‌ها، کارها، معلم مدرسه است ۳۰ دانش‌آموز در دستش است امانت است. مدیر یک کارخانه است امانت است. این امانت را چطور می‌شود حفظ کرد؟ پدر خانواده است، همسرش و فرزندانش امانت‌های الهی هستند. عمر انسان دست انسان امانت الهی است. جوانی انسان دست انسان امانت الهی است. این امانت‌ها را ما چطور حفظ می‌کنیم؟ اینکه فرمود «فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَى یَقُولُ إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُکُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَماناتِ إِلى أَهْلِها» این‌ها به‌عنوان امانت از طرف خدای تعالی پیش ما هست.
خیلی جالب است که این را بدانید. مگر ما صاحب دستمان هستیم؟ مگر ما صاحب پایمان هستیم؟ ما صاحب چه چیزی هستیم؟ «یَا أَیُّهَا النَّاسُ أَنْتُمُ الْفُقَرَاءُ إِلَى اللَّهِ» هیچ‌چیزی برای خودت نیست. قلدری نکن. پس معلوم شد هر قوه‌ای که داریم «لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّهَ إِلَّا بِاللَّهِ» دستمان، چشممان، پایمان، هرچه که داریم برای خداست. پس وقتی برای خدا شد، دست ما چه‌کاره است؟ دست ما به‌صورت امانت است. وقتی‌که امانت شد آیا امین می‌تواند در عین مأمونه تصرفی بکند؟ مثلاً من داشتم به مسافرت می‌رفتم، فرشی را خدمت شما به امانت می‌گذارم. شما هم اتفاقاً عروسی دارید. می‌گویید که با حاج‌آقا که این حرف‌ها را نداریم فرش را استفاده می‌کنید برای عروسی. آیا می‌شود چنین کاری کرد؟ نمی‌شود. تصرف در مال غیر بدون اذن صاحبش نمی‌شود. حالا اگر بعدش آمدیم اجازه دادیم آن بحث دیگری است ولی اصلش جایز است. دست‌وپا و انگشت و چشم و لب و زبان و دل و قلب و فکر و اندیشه هیچ‌کدام برای ما نیست. همه امانت است در نزد ما. صاحبش چه کسی است؟ خداست. خدا فرمود: تو حق نداری که در این مال هر جور دلت خواست تصرف کنی. اگر بنده با چشمی که برای خداست تخلف کردم، با گوشی که برای خداست تخلف کردم، در حقیقت در مال امانتی خیانت کردم. چنین کسی فکر نکند که با دست خودش دارد گناه می‌کند. با چشم خودش دارد گناه می‌کند. دارد با مال غیر گناه می‌کند. چون برای خودش نیست. هیچ‌چیز ما برای خودمان نیست. انسان هیچ‌چیزی در اختیار ندارد. همه‌اش برای خداست. «اَلْعَبْدِ وَ مَا فِی یَدِهِ لِمَولاهُ» همه‌چیز برای خداست. اگر بنده با دستم تصرف نابخردانه کردم، در ملک غیر تصرف عدوانی کردم. امانت‌داری نکردم.
عرض می‌کنم که بحث خیانت‌درامانت بحث کمی نیست. فکر نکنید یک‌میلیون به شما دادند و شما برگردانید بگویید الحمدالله ما امانت‌داریم. ابوعلی سینا در کتاب خودش مطرح می‌کند که حیوانات صفاتی رادارند که انسان اگر آن صفات را داشته باشد به او خیلی احترام می‌گذارند ولی این صفت حیوان است، نه صفت انسان. کلب معلَّم یا سگ تعلیم‌دیده وقتی با شکارچی به شکار می‌روند این سگ شکاری از صبح با این شکارچی دارد می‌دود. هم شکارچی گرسنه است هم او. قرقاول را می‌بیند و شکار می‌کند. این سگ هم می‌رود و آن را می‌آورد. حیوان درنده است فصل مقومش حیوانیت است. فصل مقوم او انسانیت نیست. حیوان درنده‌ای مثل سگ شکاری این‌طور است که قرقاولی را دید اگر گرسنه بود آن را بخورد ولی تعلیم‌دیده است. می‌گیرد می‌آورد می‌دهد به شکارچی. او هم پرش را می‌کند و کباب می‌کند و می‌خورد. آن سگ هم همان‌جا نشسته است. استخوان‌ها را برای او می‌اندازد تازه شروع می‌کند به خوردن. سگی که آن قرقاول را رفت و آورد امین است. اگر انسان در محدوده امانت‌داری‌اش کارش را درست انجام داد، تازه سگ خوبی است، نه انسان خوبی. ما بعضی وقت‌ها فکر می‌کنیم که صفات خیلی بلندی داریم. تازه حیوانات خوبی هستیم. به مقام انسانیت نرسیدیم. لذا امانت‌داری و این‌ها جزو مدارج بالایی معرفتی نیست. بااین‌حال در همین مسئله انسان خیانت می‌کند. چون خیانت می‌کند از آن سگ پست‌تر می‌شود. فرمود «بَلْ هُمْ أَضَلُّ» شما از حیوانات پست‌تر هستید.
امانت هم فقط گفتم که مال نیست. خانواده امانت است. جوانی امانت است. سلامتی امانت است. حتی این وسایل شخصی را دیده‌اید؟! بعضی‌ها مثلاً خودکارش را خوب نگهداری نمی‌کند. می‌گوید بی‌رغبت به دنیا هستم. بی‌رغبتی به دنیا در این نیست. خودکارت را باید مثل اشک چشمت حفظ کنی. مالت را باید خوب نگهداری کنی. اگر کسی نسبت به مالش بی‌توجه باشد، آن مال از بین برود، فکر کند که بی‌تفاوت نسبت به دنیا یا زاهد است، این زهد نیست. اموالتان را خوب و تمیز و منظم نگهداری کنید. نباید وابسته بود. اگر کسی خواست به او بدهید. اگر کسی برد ناراحت نشوید. ولی اگر در نگهداری آن رعایت لازم را نکنید بعد بگویید چون اهل دنیا نیستیم این درست نیست. بعضی وقت‌ها بعضی چیزها را بد می‌فهمیم. لذا اگر اموالتان را خوب نگهداری کنید این دلیل بر دنیازدگی نیست. وابسته نبودن به آن اموال خوب است.
امیرالمؤمنین سلام‌الله‌علیه فرمودند: برترین ایمان امانت‌داری است. زشت‌ترین اخلاق خیانت کردن است. برگرداندن اموال درهرصورت واجب است. در روایتی است که فرمود: به کسی که تو را امین قرار داده خیانت نکن، هرچند که به تو خیانت کرده باشد و راز او را فاش نکن هرچند او رازت را فاش کرده باشد. انسان دین‌دار امانت‌دار است ولو اینکه امانت‌های او را همه را به تاراج بردند. امام صادق علیه‌السلام فرمودند: امانت را به صاحبش برگردانید اگرچه آن شخص قاتل حسین بن علی علیهماالسلام باشد؛ یعنی اگر شمر به شما چیزی امانت داد باید برگردانید. امام سجاد علیه‌السلام فرمود اگر شمشیری را که سر پدرم را با آن جدا کردند به من امانت بسپرند به صاحبش برمی‌گردانم. همان‌طور که امام حسن علیه‌السلام راجع به امیرالمؤمنین و ابن ملجم گفت: اگر آن شمشیری که به فرق پدرم علی بن ابیطالب زده شد به من امانت بسپارند به صاحبش برمی‌گردانم. بحث امانت مسئله مهمی است.
