بسم الله الرحمن الرحیم
شرح زیارت آل یس
جلسه اول – ۱۴۰۲/۰۵/۱۸
معنای زیارت
به حول و قوه الهی از این نوبت به ترجمه زیارت آل یس می‌پردازیم. قبل از شروع زیارت مقدمتاً چند نکته راجع به اصل زیارت برایتان بگویم. زیارت ریشه‌اش از «زَور» است. معنای لغوی آن یعنی مایل‌شدن و روبرو گردیدن و قصد چیزی کردن؛ چه دور باشد چه نزدیک باشد، در آن اکرامی لحاظ شده باشد یا لحاظ نشده باشد؛ همین‌که انسان مایل می‌شود به سمت چیزی می‌گویند زیارت. این معنای لغوی آن است. قصد چیزی را بکند می‌گویند زیارت. قاصد می‌شود زائر.
یک عده هم این‌طور معنا کردند که روی گرداندن از ظاهر است و توجه به باطن. شما به کتاب لغت که نگاه کنید معانی دیگری هم گفته شده؛ اما در اصطلاح، کار شناخته‌شده‌ای است با یک آیین خاص در یک مکان مقدس که گروهی یا افرادی انجام می‌دهند. زائر ممکن است اهداف مادی داشته باشد یا اهداف معنوی داشته باشد؛ مثلاً شفای بچه‌اش را می‌خواهد یا توبه است یا تشکر است. مادی و معنوی را می‌گیرد.
در اصطلاح دینی اگر بخواهیم زیارت را معنی کنیم یک تمایلی است که اضافه بر میل ظاهری، قلب هم تمایل جدی دارد به مزور (آن چیزی که می‌خواهد زیارت شود) گذشته از اینکه توجه مادی دارد، توجه معنوی هم دارد؛ بنابراین هرچه که آن مزور برتر و کامل‌تر باشد قصد جدی و تعظیم بالاتر و برتری خواهد بود.
عبادت کردن، زیارت خدا است
کسی که سه روز از ماه شعبان را روزه بگیرد خدا را در عرش زیارت کرده است؛ پس ببینید اعمال عبادی زیارت است. یا مثلاً در تفسیر «قد قامت الصلاه» که در اقامه نماز داریم از امیرالمؤمنین سؤال کردند -حضرت تفسیر اذان را دارد- در آنجا فرمودند: یعنی بلند شوید وقت زیارت نزدیک است؛ یعنی نماز را زیارت می‌داند. خیلی قشنگ است.
«الإمامُ علیٌّ علیه السلام فی مَعنى قد قامَتِ الصَّلاهُ فی الإقامَهِ: أی حانَ وَقتُ الزِّیارَهِ و المُناجاهِ و قَضاءِ الحَوائجِ و دَرکِ المُنى و الوُصولِ إلى اللّه ِ عَزَّ و جلَّ و إلى کرامَتِهِ و عَفوِهِ و رِضوانِهِ و غُفرانِهِ» امام على علیه‌السلام در معناى «قد قامت الصلاه» در اقامه فرمود: یعنى، وقت دیدار و راز و نیاز و برآورده شدن حاجت‌ها و رسیدن به آرزوها و وصال خداوند عزّ و جلّ و کرامت و عفو و خشنودى و آمرزش او فرارسیده است.
اذان یک فرهنگ است
لذاست که عرض می‌کنیم حتماً در موقع اذان ساکت باشید. به اذان و اقامه گوش بدهید. روایت دارد کسی که موقع اذان و اقامه صحبت کند لال از دنیا می‌رود؛ و بعضی جاها دارد که چنین کسی نزدیک است که با کفر از دنیا برود. اذان یک فلسفه‌ای دارد اما همه حرف می‌زنند موقع اذان. اذان یک دستور و برنامه است.
مردم تا رکوع امام در حال حرف زدن هستند. درک کردن بسم الله الرحمن الرحیم امام در نماز جماعت ثواب دارد. در نماز جمعه درک ثوابش برای وقتی است که هنوز خطبه‌ها شروع نشده است. خطبه که شروع شد ملائکه‌ای که مأمور نوشتن اسامی افرادی بودند که به نماز جمعه آمدند دفترشان را جمع می‌کنند و می‌روند. البته کسانی هم که می‌آیند ثبت می‌شوند؛ این را بهانه نکنید و دیگر نیایید که بگویید امام خطبه‌اش را شروع کرد دیگر نرویم. اهل سنت هیچ حرف نمی‌زنند. مسجدالنبی سکوت محض است. اگر هم دو نفر دارند باهم حرف می‌زنند ایرانی هستند.
اذان یک فرهنگ است. باید افراد را برانگیخته کند. اذان خیلی مهم است که چه کسی اذان بگوید. مؤذن در فرهنگی دینی ما حقوق‌بگیر است. باید عادل باشد. برای مؤذن خانه می‌گیرند همان‌طور که برای قضات خانه می‌گیرند. از بیت‌المال باید حقوق بگیرند. اذان و اقامه خیلی مهم است. همه این کارها برای نزدیک شدن به خداست.
هدف زیارت دیدار خداست
شما به زیارت امیرالمؤمنین که می‌روید، به زیارت حسین علیه‌السلام که می‌روید، به زیارت امام رضا علیه‌السلام می‌روید چه می‌گویید؟ وقتی به زیارت امیرالمؤمنین می‌رویم می‌گوییم «اللَّهُمَّ إِنِّی عَبْدُکَ وَ زَائِرُکَ مُتَقَرِّباً إِلَیْکَ بِزِیَارَهِ أَخِی رَسُولِکَ» خدایا بنده و زائرت به‌سوی تو آمده به‌واسطه زیارت قبر برادر پیغمبر تو به تو نزدیک می‌شود؛ یعنی زیارت مقرب ما به خداست. می‌رویم کنار امیرالمؤمنین اما با خدا کار داریم؛ همان‌طور که در نماز با خدا کار داریم، در روزه با خدا کار داریم. «وَ عَلَی کُلِّ مَأْتِیٍّ وَ مَزُورٍ حَقٌّ لِمَنْ أَتَاهُ وَ زَارَهُ وَ أَنْتَ خَیْرُ مَأْتِیٍّ وَ أَکْرَمُ مَزُورٍ» و بر هر میزبانی حقی است برای کسی که بر او وارد شده و به زیارتش آمده و در حقیقت تو بهترین و باکرامت‌ترین زیارت شده هستی.
کنار قبر امام حسین علیه‌السلام هم که می‌روید همین‌طور است. کنار قبر امام رضا هم که می‌روید همین‌طور است. همه، ما را متوجه خدا می‌کند؛ یعنی هدف زیارت دیدار محبوب واقعی و حقیقی است؛ یعنی با دیدار اولیای الهی و اهل‌بیت عصمت و طهارت ما آماده دیدار خدا می‌شویم. اهل‌بیت باب الله هستند.
به‌هرتقدیر در سایه زیارت اهل‌بیت به خدا نزدیک می‌شویم و با اعلام برائت از دشمنان اهل‌بیت به خدا تقرب پیدا می‌کنیم. در روایت دارد «مَنْ زَارَ قَبْرَ ابی‌عبدالله علیه‌السلام یوم عاشورا عَارِفاً بِحَقِّهِ کَانَ کَمَنْ زَارَ اللَّهَ تعالی فِی عَرْشِهِ» امام صادق علیه‌السلام فرمود: هر کس قبر اباعبدالله علیه‌السلام را زیارت کند در روز عاشورا عارفاً به حقه، مثل زیارت خدا در عرش است.
متن زیارت‌نامه‌ها مدرسه امامت و ولایت است
متن زیارت‌نامه‌ها مدرسه امامت و ولایت است. درس محبت به ذوات مقدسه به ما می‌دهد. انسان را با امام آشنا می‌کند. با امام که آشنا می‌شویم با توحید آشنا می‌شویم؛ یعنی در زیارت‌ها توحید ما تقویت می‌شود و نگاه توحیدی ما عمیق‌تر می‌شود. باید هر زیارتی که می‌رویم خداشناس‌تر شویم. توحید در ما قوی‌تر شود.
زیارت سه رکن دارد که اگر محقق شود بهترین جلوه زیارت محقق شده است
یکی از نمادهای تولا و تبرا زیارت اهل‌بیت است. زیارت خیلی مهم است. زیارت دل انسان را همسو می‌کند با مزور. البته زیارت آدابی دارد، مقارناتی دارد، شرایطی دارد، اجزایی دارد و بحث‌هایی دارد.
ما در زیارت یک زائر داریم؛ یعنی شخصی که میل پیدا کرده به چیزی یا کسی مثل پیغمبر، امام، پدر، دوست؛ و دوم مزور داریم؛ یعنی شخصی یا چیزی که ما به آن میل پیدا کردیم که او را ببینیم؛ یعنی ما زائر هستیم خدا مزور است. ما زائر هستیم امام حسین مزور است؛ و سوم خصیصه باطنی و درونی در ما به نام گرایش قلبی که پیدا می‌کنیم برای تکریم و تعظیم و انس گرفتن با کسی که داریم به زیارتش می‌رویم.
پس زیارت سه رکن دارد؛ هرکدام از این سه رکن تضعیف شود این زیارت به درد نمی‌خورد؛ یعنی اگر زائر میلش میل الکی باشد یا آن‌کسی که می‌خواهد او را زیارت کند یک‌چیز موهوم و الکی باشد یا در درونش گرایش حقیقی وجود نداشته باشد این زیارت به درد نمی‌خورد. این سه باید با هم باشد تا زیارت واقعی و حقیقی شود.
اگر زائر از معرفت بالایی برخوردار باشد خودش دارای کمالاتی باشد و دارای ایمان واقعی باشد و توجه داشته باشد، بعد برود به زیارت مزوری که او هم یک شخصیت الهی است، یک انسان کاملی در عالم هستی است و قصد و جدیت کسی که به زیارت رفته قصد جدی و حقیقی باشد بهترین جلوه زیارت محقق شده است. هرکدام هم نقص داشته باشد زیارت نقص پیدا می‌کند.
ادب حضور
در قرآن کریم داریم که صدای خودتان را در کنار پیغمبر بلند نکنید «لَا تَرْفَعُوا أَصْوَاتَکُمْ فَوْقَ صَوْتِ النَّبِیِّ» بعد کسانی کنار ضریح اهل‌بیت داد می‌زنند که برای سلامتی امام زمان صلوات بفرست! این یعنی نه خودش را می‌بیند، نه مزور را می‌بیند، نه اصلاً حواسش هست. تمام حواسش این است که از مردم صلوات بگیرد. مثل این می‌ماند که جلوی شخصیت بزرگی هستید در چنین موقعیتی آدم زبانش بند می‌آید؛ آن‌هم کنار امام معصوم شما می‌توانید داد بزنید؟
ادب زیارت این نیست که کسی صدایش را بلند کند. ادب این است که انسان از درون خشوع داشته باشد و از بیرون خضوع. ارتباط بگیرد؛ بدون ارتباط وارد نشود. بدون اذن دخول وارد نشود. البته کسی هم آموزش نداده متأسفانه. تربیت هم نشده‌اند در این زمینه. زائر باید مزور را ببیند؛ باید او را درک کند؛ حس کند که الان در محضر امام قرار گرفته است.
یکی از بهترین زیارت‌های حضرت ولی‌عصر ارواحنا فداه زیارت آل یس است
یکی از بهترین زیارت‌های حضرت ولی‌عصر ارواحنا فداه زیارت آل یس است که به انشا خود امام است. امام خودش یاد داده که هر وقت خواستید به زیارت من بیایید این‌ها را بگویید. اگر ما هرروز نمی‌توانیم زیارت آل یاسین را بخوانیم برای خودتان برنامه بریزید که هر از چند گاهی بخوانید. بعضی از اولیا خدا و علما هرروز می‌خواندند. اگر نشد هفته‌ای یک‌بار، ماهی یک‌بار، ۲۰ روزی یک‌بار.
این زیارت از ویژگی‌هایش این است که هم زیارت است، هم دعا است؛ به قول یکی از بزرگان مجمع البحرین است.
سند زیارت آل یس
از قدیمی‌ترین متونی که این زیارت را نقل کرده احتجاج مرحوم طَبْرَسی است رضوان‌الله‌علیه؛ که در جلد دوم آن این روایت را آورده است. ایشان از علما و محدثین بزرگوار ما شیعیان در قرن ششم هجری است. از مشایخ بزرگ روایی ما و از مشایخ مرحوم ابن شهرآشوب است.
البته مرحوم علامه محمدباقر مجلسی رضوان‌الله‌علیه در بحار در سه جا روایت زیارت آل یاسین را آورده است. مرحوم ابن المشهدی یعنی محمد بن مشهدی که از علمای نیمه دوم قرن ششم هجری است ایشان هم بدون واسطه از ابن شهرآشوب نقل حدیث می‌کند. کتابی دارد به نام مزار کبیر که روایت زیارت آل یس را در آنجا آورده است.
مرحوم سید بن طاووس هم در کتاب مصباح الزائر خودش آن را به‌عنوان توقیعی که از ناحیه مقدسه حضرت حجت سلام‌الله‌علیه صادر شده آورده و گفته در سرداب مقدس این توقیع خوانده شود و اسمش را گذاشته زیارت ندبه که محمد بن عبدالله حِمیَری ناقل روایت است. دستور به خواندنش هم در سرداب مقدس آمده. شبیه زیارت آل یاسین است البته اضافاتی دارد و کسری‌هایی دارد.
اما آن چیزی که مرحوم طَبْرَسی نقل کرده در احتجاج دیگر قید سرداب را ندارد؛ در هرکجا و هر زمان حال پیدا کردید می‌توانید این زیارت را بخوانید. من هم برای شرح زیارت آل یس متن را از احتجاج برای شما می‌گویم. این مقدمات را می‌گویم تا سند را اول محکم کنم بعد ان‌شاءالله وارد زیارت شویم.
راوی زیارت ابوجعفر محمد بن عبدالله حِمیَری است؛ از علمای بزرگ ماست. علمای رجال او را به بزرگی و قداست می‌شناسند. کتب زیادی داشته اما در دسترس ما نیست. اواخر غیبت صغرا زندگی می‌کرده. با حضرت مکاتباتی داشته و توقیعاتی از امام علیه‌السلام دارد. پدرش هم عبدالله بن جعفر حِمیَری او هم از بزرگان حدیثی شیعه است. از ثقاه اصحاب و مورد اعتماد امام هادی و امام عسکری بوده و از افتخاراتش این است که نامه به امام زمان علیه‌السلام نوشته و حضرت جوابش را داده و کتابی هم از ایشان مانده که قرب الاسناد است که دوستان طلبه من می‌دانند.
علی بن بابویه قمی، پدر شیخ صدوق از حمیری نقل حدیث می‌کند. محمد بن حسن ولید از بزرگان مشایخ است در قم که شیخ صدوق و شیخ کلینی و محمد بن عبدالله جعفر حِمیَری شاگردهای او هستند؛ یعنی در حقیقت شیخ صدوق و کلینی و حمیری هم‌عصر هستند که این‌ها این حدیث را نقل می‌کنند.
ویژگی منحصر به فرد زیارت آل یس
معمولاً در زیارت‌نامه‌ها معصوم از یک معصوم دیگر نقل می‌کند. مثلاً برای زیارت امیرالمؤمنین امام سجاد علیه‌السلام می‌فرماید هر وقت به زیارت امیرالمؤمنین رفتید این‌طور بگویید. یا مثلاً امام صادق علیه‌السلام فرمودند به زیارت امام حسین رفتید این‌طور بگویید. یا در زیارت جامعه، امام هادی علیه‌السلام می‌فرماید که اهل‌بیت را این‌طور بخوانید.
اما زیارت آل یاسین تنها زیارتی است که خود آن امام می‌فرماید من را هر وقت خواستید زیارت کنید این‌طور بگویید. دیگر هیچ زیارتی مثل زیارت آل یاسین نداریم که خود معصوم بفرماید که هر وقت خواستید به زیارت من بیایید و به من توجه کنید با من این‌طور صحبت کنید. این از ویژگی‌های زیارت آل یاسین است.
وقتی خواستید به‌وسیله ما به خدا توجه کنید بگویید «سَلامٌ عَلى آلِ یس»
«بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ لَا لِأَمْرِهِ تَعْقِلُونَ، وَ لَا مِنْ أَوْلِیائِهِ تَقْبَلُونَ، حِکْمَهٌ بالِغَهٌ فَمَا تُغْنِی النُّذُرُ عَنْ قَوْمٍ لَایُؤْمِنُونَ، السَّلامُ عَلَیْنا وَ عَلَىعِبادِ اللّهِ الصَّالِحِینَ».
بسم الله الرحمن الرحیم؛ حضرت اینجا با شِکوه شروع می‌کند: نه فرمانش را تعقل می‌کنید و نه از اولیایش می‌پذیرید؛ یعنی نه اهل تعقلید نه اهل پذیرش. حکمتی است کامل و رسا، ولی بیم دادن‌ها سود ندهد به قومی که ایمان نمی‌آورند، سلام بر ما و بر بندگان شایسته خدا.
بعد می‌فرماید: «إذا أرَدتُمُ التَّوَجَّهَ بِنا إلَى اللَّهِ وإلَینا، فَقولوا کَما قالَ اللَّهُ تَعالى: سَلامٌ عَلى آلِ یاسینَ» همان حرفی که در اول بحث زدم اینجا از حضرت داریم می‌شنویم که وقتی خواستید به‌وسیله ما به خدا توجه کنید یعنی حواستان باشد که توجه همه باید به سمت خدا باشد و به ما هم توجه داشته باشید بگویید همان حرفی را که خدا زد راجع به ما «سلام علی آل یس».
