دنیا راه رسیدن به آخرت است

بسم الله الرحمن الرحیم

سلسله جلسات درس اخلاق

با موضوع وصایای رسول خدا صلوات الله علیه وآله به ابوذر

جلسه سی‌ و چهارم – ۱۹/۱۰/۱۴۰۳

هر چیزی که با آن رضای الهی به دست بیاید دنیا نیست

«یَا أَبَا ذَرٍّ إِنَّ اَلدُّنْیَا مَلْعُونَهٌ مَلْعُونٌ مَا فِیهَا إِلاَّ مَا اُبْتُغِیَ بِهِ وَجْهَ اَللَّهِ».

حضرت فرمود دنیا مورد لعن است مگر آنچه به وسیله او رضای الهی تحصیل شود از دنیا.  هر چیزی که با آن رضای الهی به دست بیاید  لعن نشده و دنیا نیست.

در این بخش رسول خدا دنیا را مذمت کرده است. باز تکرار می‌کنیم که منظور از دنیا نعمت‌های خدا نیست. اینطور نیست که خدای تعالی مخلوقاتی را خلق کرده باشد تا ما از آنها بهره ببریم بعد بگوییم که همین‌ها را خدا لعن کرده است. اینطور نیست. استفاده بردن صحیح از آنها دنیا نیست وابسته بودن و دل بستن به این‌ها می‌شود دنیا. زینت‌ها را هدف قرار دادن این‌ها پست است و مورد مذمت قرار گرفته است.

جایگاه دنیا از نگاه امیرالمومنین

دنیا هم به معنای پست است هم به معنای نزدیک که از ریشه دنو است. امیرالمومنین علیه السلام فرمودند دنیا را از آن رو دنیا نامیدند که پست‌ترین یا نزدیک‌ترین چیزهاست به ما. بعد حضرت برای اینکه ما خوب درک کنیم که چقدر دل بستن به دنیا بد است و چه آثار بدی دارد، فرمودند: به خدا سوگند که هر آینه دنیای شما در نظر من از استخوان یک خوک که در دست جذامی است بی‌ارزش‌تر است.

استخوان خوکی که عین نجاست است در اختیار یک آدم جذامی باشد حضرت می‌گوید دنیا این است. امیرالمومنین مثال‌های زیبایی دارد اگر کسی درک کند. می‌فرماید دنیای شما از آب بینی بز برای من ناچیزتر است.

فرمود: هرآینه دنیای شما برای من ناچیزتر است از برگ درختی در دهان ملخی که آن را خرد می‌کند.

امام حسین علیه السلام فرمود: از بی‌ارزشی و خواری دنیا نزد خدای متعال این است که سر یحیی بن زکریا به فاحشه‌ای از بنی اسرائیل هدیه شد.

در دام دنیا نیفتید

غیر از آیات قرآن روایات متعددی هم داریم که در دام دنیا نیفتید. یعنی در دام همین وابستگی‌ها.  گول و فریب دنیا را نخورید.

در آیه چهاردهم سوره مبارکه آل عمران فرمود: «زُیِّنَ لِلنَّاسِ حُبُّ الشَّهَوَاتِ مِنَ النِّسَاءِ وَالْبَنِینَ وَالْقَنَاطِیرِ الْمُقَنْطَرَهِ مِنَ الذَّهَبِ وَالْفِضَّهِ وَالْخَیْلِ الْمُسَوَّمَهِ وَالْأَنْعَامِ وَالْحَرْثِ ذَلِکَ مَتَاعُ الْحَیَاهِ الدُّنْیَا وَاللَّهُ عِنْدَهُ حُسْنُ الْمَآبِ». در چشم مردم آرایش پیدا کرده دوستی دنیا. از دوست داشتن زنان و فرزندان و کیسه‌های زر و اسب‌های نشاندار و چهارپایان  و زراعت برای مردم این‌ها زینت داده شده است.

این آیه دارد حلال را مطرح می‌کند که یک عده به دنبال زن و تشکیل خانواده هستند.  یک عده به دنبال حیوانات و چهارپا هستند. یک عده هم به دنبال  باغ و مزرعه هستند. یک عده‌ام به دنبال جمادات ارزشمند هستند. این نعمت‌های خدا برای عده‌ای زینت داده شده است؛ برای همین همه حواسشان فقط به این‌هاست. ولی این برای استفاده زندگی دنیاست که حیات دنیایتان پیش برود. شما باید به دنبال حیات طیبه باشید از این‌ها استفاده کنید برای جای دیگری.

در سوره مبارکه لقمان آیه ۳۳ فرمود: «…فَلَا تَغُرَّنَّکُمُ الْحَیَاهُ الدُّنْیَا وَلَا یَغُرَّنَّکُمْ بِاللَّهِ الْغَرُورُ» فریبتان ندهد حیات دنیا. می‌فرماید فریب نخورید نسبت به خدا. شیطان شما را به کرم خدا فریب ندهد.

راه رسیدن به آخرت دنیاست

همه این‌ها را گفتیم اما یادمان باشد که راه رسیدن به آخرت دنیاست. کسی که دنیا را نداشته باشد آخرت ندارد. ما در دنیا می‌توانیم برای خودمان آخرت کسب کنیم.  امیرالمومنین در دنیا امیرالمومنین شد. اولیا خدا اگر به درجه‌ای از درجات عالی رسیدند از معرفت و کمال در دنیا رسیدند. جای دیگری نیست برای رشد. تنها فرصتی که انسان دارد برای انسان شدن همین دنیا است. تمام رشد و حیات جاودانه ما در همین دنیا ترسیم می‌شود. ما آخرت خودمان را در همین دنیا باید آباد کنیم.

کسی که دنیا را هدف قرار ندهد غافل نیست

لعن رسول خدا به این است که کسی دنیا را هدف خودش قرار ندهد. دنیا وسیله است. دنیا پل است. مکرر عرض شد که کسی روی پل ویلا نمی‌سازد، خانه نمی‌سازد، آپارتمان نمی‌سازد. دنیایی که انسان می‌تواند آخرت خودش را با آن آباد کند مذموم و ملعون نیست.

کسی که دنیا را هدف خودش قرار ندهد غافل نیست؛ ذاکر است. ولی اگر کسی دنیا را برگزید نسبت به آخرت مسیر غلطی را طی کرده است. قطعاً هلاک می‌شود. لقمان به فرزندش فرمود دنیایت را به آخرتت بفروش تا هر دو را به دست بیاوری؛ و آخرتت را به دنیا نفروش که هر دو را از دست می‌دهی.

از دنیا به حد ضرورت باید بهره برد

در روایات داریم که از دنیا باید به حد ضرورت بهره برد. و به قدر کفاف باید خواست. امیرالمومنین سلام الله علیه که از اول نهج البلاغه تا آخر و بلکه در جاهای دیگر و بیانات دیگرشان برای دنیا آبرویی نگذاشته است وقتی به این بخش از دنیا می‌رسد که یک کسی نشسته بود و دنیا را مذمت می‌کرد فرمود: ای کسی که دنیا را نکوهش می‌کنی اما خودت فریفته دنیا هستی! هدف از دنیاست سرت به سنگ خورده حالا داریم مذمت می‌کنی؟ مفصل حضرت به او می‌گوید بعد می‌فرماید همانا دنیا سراى راستى براى راست گویان، و خانه تندرستى براى دنیا شناسان، و خانه بى نیازى براى توشه گیران، و خانه پند، براى پندآموزان است. (حکمت ۱۳۱)

می‌گوید شما با دنیا صادق باش دنیا با تو کاذب نیست. تو از دنیا بهره بگیر برای آخرتت دنیا بالا می‌بردت می‌شوی جزو کملین.

خلاصه باید رابطه خودمان را با دنیا درست کنیم و بدانیم که چه کاره هستیم. دنیا هدف ما است یا وسیله است؟ نگاه ما به دنیا نگاه استقلالی است یا نگاه آلی (وسیله)؟

حکایت سایه

بعضی از تعبیرات و تمثیلات خیلی زیبا و گویا است. امیرالمومنین فرمود حکایت دنیا حکایت سایه تو است؛ که اگر بایستی می‌ایستد و اگر به دنبالش بروی دور می‌شود. یعنی به دنبال دنیا باشی عمرت تلف می‌شود به دستش هم نمی‌آوری. فقط آخرتت را خراب می‌کنی.  یعنی هیچ وقت به آن چیزی که می‌خواهی نمی‌رسی. آن چیزی که خدای تعالی برای انسان ترسیم کرد و تقدیر کرد انسان به آن می‌رسد ولی فکر می‌کند که خودش رسیده است البته که باید تلاش کرد باید فعالیت داشت اما آن چیزی که خود انسان به دنبالش است و فکر می‌کند که باید به دست بیاورد هیچ وقت محقق نمی‌شود.

دنیا در تعبیرات روایی ما و آیات قرآن زهره است. یک معنای درخشندگی دارد و یکی از معانی آن هم شکوفه است. می‌گوید دنیا زهره است؛ یعنی همیشه دنیا بهار است؛ فقط زیبایی دارد. آن چیزی که از آن به درد می‌خورد در تابستان به دست می‌آید که شکوفه‌ها بشود میوه.  می‌گوید دنیا هیچ وقت برای کسی تابستان نمی‌شود. دنیا خیلی هم خوش بگذرد فقط بهار است.

اگر ارتباط با خدا درست شد دنیا در اختیار است

باید ارتباط خودمان را با خدا خوب کنیم راه درستش هم همین است. اگر ارتباط با خدا درست شد دنیا در اختیارت است. یعنی زمینه‌ای که تو می‌توانی در آنجا رشد کنی و کمال داشته باشی و به کمالات برسی و مزاحمی هم نداشته باشی. به اندازه کفاف به اندازه حفظ آبرو از مادیات بهره ببریم.

 امام سجاد علیه السلام به ما یاد داد که دعا نکنید مال فراوان خدا به شما بدهد  چون اگر مال فراوان گیرت آمد «إِنَّ الْإِنْسَانَ لَیَطْغَى أَنْ رَآهُ اسْتَغْنَى» طغیان می‌کنی! همه انسان‌ها همینطورند یادشان می‌رود. حضرت فرمود بگو خدایا به اندازه حفظ آبرویم به من مال بده. آن وقت همان مقدار که آبرویت بالا می‌رود زندگی‌ات هم تامین می‌شود. خودت هم نمی‌فهمی چطور اینطور شد چون اهل تقوا رزقشان من حیث لایحتسب است.

رابطه‌مان را با خدا درست کنیم. اگر رابطه با خدا درست شد مسیر هموار می‌شود. برای تربیت ما بالاخره یک پستی و بلندی و بالا پایینی دارد ولی تکان‌ها نباید رابطه ما را خراب کند.

دنیا مامور خداست که خادمانش را به رنج بیندازد

رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: خدای تبارک و تعالی به دنیا وحی فرمود در خدمت آن کس باش که مرا خدمت می‌کند. این یعنی چه؟ کسی که خدمت عیالات خدا را می‌کند یعنی انسان‌ها و مردم. و یا اینکه خود شخص اهل عبادت و بندگی و توجه و انابه است. و در ادامه فرمود و کسی که در خدمت توست به رنج بینداز.

یعنی دنیا مامور است؛ مامور خداست. مثل ما نیست که امر خدا را اطاعت نمی‌کنیم موجودات دیگر عالم تکویناً امر خدا را اطاعت می‌کنند. همان چاقویی که به حرف خدا گوش می‌دهد سر حضرت اسماعیل را نمی‌برد ولی حضرت با همان به سنگ می‌زند و سنگ را دو نیم می‌کند انقدر که تیز است.

ما اگر به حرف خدا گوش بدهیم از آن چاقو برنده‌تر هستیم و اثرگذارتر هستیم.  یک مرد الهی به حرف خدا گوش داده و شد امام امت که یک سلسله ۲۵۰۰ ساله را کلاً به باد داد.

می‌بینیم طرف چند شیفت کار می‌کند سر این و آن کلاه می‌گذارد خیال می‌کند خودش دارد زندگیش را تامین می‌کند. تخلفات زیادی می‌کند و هی بیشتر گرفتار می‌شود در زندگی. باید باور کنیم که وظیفه ما کار کردن است ولی آن کسی که روزی می‌رساند خدا است. طبق دستور عمل کنیم خدا هم برکت می‌دهد و رزق را می‌رساند. باید باور کند که قوت بازو را خدا می‌دهد. فکر را خدا می‌دهد. ولی انسان فکر می‌کند که همه این کارها از خودش است لذا به معیشت ضنک می‌افتد؛ چون اعراض از یاد خدا دارد.

هر کسی در هر جایی که هست در هر شغلی که هست در هر موقعیتی که هست بگوید خدایا من بسم الله می‌گویم بقیه‌اش با تو. آن وقت می‌بیند که چطور توسعه پیدا می‌کند.  باید باور کرد.

ترک محرمات نسبت به انجام واجبات اولویت دارد

«وَ مَا مِنْ شَیْءٍ أَبْغَضَ إِلَى اَللَّهِ تَعَالَى مِنَ اَلدُّنْیَا خَلَقَهَا ثُمَّ عَرَضَهَا فَلَمْ یَنْظُرْ إِلَیْهَا وَ لاَ یَنْظُرُ إِلَیْهَا حَتَّى تَقُومَ اَلسَّاعَهُ وَ مَا مِنْ شَیْءٍ أَحَبَّ إِلَى اَللَّهِ مِنَ اَلْإِیمَانِ بِهِ وَ تَرْکِ مَا أَمَرَ بِتَرْکِهِ». باز حضرت به ابوذر تکرار می‌کند که نزد خدا هیچ چیزی مبغوض تر از دنیا نیست چون آن را آفریده و از آن رو برگردانده؛ و به آن نظری نکرده و تا قیامت هم توجهی نمی‌کند؛ و هیچ چیزی نزد خدا از ایمان و ترک چیزهایی که ترک آنها را خواسته محبوب‌تر نیست.

آن چیزی که از بیان رسول خدا می‌فهمیم این است که ترک محرمات نسبت به انجام واجبات اولویت دارد. واجبات اقلش را هم انجام می‌دهیم اما گناه باید کلاً ترک شود. در بین اوامر و نواهی خدا امر مثلاً به صدقه کرده است شما هم در راه که می‌آمدید صدقه دادید. اینجا امر خدا را انجام دادید. ولی مثلاً خدا گفته است که دروغ نگویید. اینطور نیست که شما فقط یک بار نباید دروغ بگویی و بگویی خب الحمدالله دروغ نگفتم. کلاً باید در طول عمرت دروغ را ترک کنید تا جزو کسانی باشی که دروغ نمی‌گویند. یعنی در نهی الهی باید تمام افراد نهی ترک شود.

انجام واجبات از مراتب ایمان است چون هم اعمال قلبی را می‌گوید هم اعضا و جوارح که به آن اعمال صالح می‌گویند. اما ترک گناهان بر انجام واجبات در بیان رسول خدا مقدم است.