عمل زبان پاک، بزرگتر از نماز و صدقه و روزه و جهاد است

بسم الله الرحمن الرحیم

سلسله جلسات درس اخلاق

با موضوع وصایای رسول خدا صلوات الله علیه وآله به ابوذر

جلسه بیست و هفتم – ۲۳/۰۸/۱۴۰۳

روایاتی در اهمیت نماز شب

در تکمله بحث سحرخیزی چند روایت باید برای شما بخوانم. سحر خیلی مهم است. سهر داریم و سحر؛ سهر به معنای عمل شب زنده داری است و سحر زمان خاصی در شب است.

در سحر نماز خواندن قرآن خواندن مطالعه کردن سیر آفاقی سیر انفسی همه خوب است؛ اما یک سری روایات مخصوص نماز شب خواندن است در سحر. نماز شب هم خاصیت مادی دارد هم خاصیت معنوی. هم دنیا را آباد می‌کند هم آخرت را. لازم نیست خیلی هم طول بکشد ولی نیم ساعت قبل از اذان صبح بیدار شوید کفایت می‌کند. اگر هم دیدید نمی‌توانید بیدار شوید قبل از خوابیدن می‌توانید نماز شب را بخوانید و بخوابید. شما این کار را مزه مزه کنید مزه‌اش را که چشیدید آرام آرام شما را به راه می‌آورد. کارهای معنوی را انسان باید به دل خودش بچشاند. با زحمت و سختی نباشد خصوصا در مستحبات. باید میل و کشش در انسان باشد به سمت آن کار تا اثر داشته باشد و ارزش داشته باشد.

روایات زیادی در این باره داریم که تشویقی است؛

«نماز شب خلوت با خداست»؛ انسان به هر کسی که علاقه دارد دوست دارد با او در خلوت صحبت کند. یک رفیق صمیمی هم که داشته باشی دوست دارید با هم بنشینید و صحبت کنید و کسی مزاحم نباشد.

«بهشتیان به نماز شب خوان‌ها غبطه می‌خورند»؛ در بهشت یک عده‌ای به حال بقیه بهشتیا غبطه می‌خورند که نماز شب خوان بودند.

«نماز شب وحشت قبر را از بین می‌برد و نور در قبر است». «نماز شب زینت آخرت است». «نماز شب موجب سلامتی بدن است»؛ یعنی آنها که شب زنده داری دارند بدن سالمی دارند.

«نماز شب سبب نورانیت صورت است»؛ سیه چرده است اما به او که نگاه می‌کنید نوری به چهره دارد.

«نماز شب باعث وفور نعمت و برکت است». «نماز شب فقر و نداری را از بین می‌برد». «نماز شب غم و اندوه را از بین می‌برد». «نماز شب ایمان را زیاد می‌کند». «نماز شب شفیع نزد ملک الموت است»؛ ملک الموت که می‌آید جان را بگیرد نماز شب می‌آید و می‌گوید که آرام بگیر. «نماز شب باعث سنگینی میزان اعمال در قیامت است».

شخصیت معنوی هر کسی را نماز شکل می‌دهد

رسیدیم به این فراز که باز هم راجع به نماز است؛ «یَا أَبَا ذَرٍّ اَلصَّلاَهُ عِمَادُ اَلدِّینِ وَ اَللِّسَانُ أَکْبَرُ» نماز ستون دین است ولی زبان بزرگتر است. «وَ اَلصَّدَقَهُ تَمْحُو اَلْخَطِیئَهَ وَ اَللِّسَانُ أَکْبَرُ» صدقه خطا را از بین می‌برد و زبان بزرگتر است. «وَ اَلصَّوْمُ جُنَّهٌ مِنَ اَلنَّارِ وَ اَللِّسَانُ أَکْبَرُ» روزه سپر آتش است و زبان بزرگتر است. «وَ اَلْجِهَادُ نَبَاهَهٌ وَ اَللِّسَانُ أَکْبَرُ» جهاد بزرگی و شرف است و زبان بزرگتر است.

«اَلصَّلاَهُ عِمَادُ اَلدِّینِ وَ اَللِّسَانُ أَکْبَرُ» باز در اینجا رسول خدا توصیه به نماز فرمودند. که اگر این ستون نباشد دین از هم می‌پاشد. آن چیزی که بنای محکم را استوار نگه می‌دارد ستون است.

شخصیت معنوی هر کسی را همین نماز تشکیل می‌دهد. اگر بخواهیم نشانه‌ای از دینداری در کسی ببینیم باید ببینیم اهل نماز است یا نیست. نمی‌شود شخص دیندار باشد اما نماز نخواند. لذا راجع به نماز در روایات زیاد توصیه شده؛  که اگر قبول شود همه کارهایتان قبول است، اگر رد شود همه کارهایتان رد است، اولین چیزی که محاسبه می‌شود نماز است.

روایات فراوان است؛ مثلاً رسول خدا نماز را به نهر آبی تشبیه کرده که روزی ۵ بار شخص نمازگزار خودش را در آن می‌شوید. شما فکر کنید هر کسی هر شغلی که داشته باشد با هر آلودگی که همراه باشد روزی ۵ مرتبه خودش را بشوید آلودگی‌ها همه از بین می‌رود. واقعا نباید هیچ پلیدی در این شخص وجود داشته باشد.  نماز را می‌گوید مثل همان آبیست که شما خودت را در آن می‌شویی؛ باید تمیز شوی. اگر تمیز نشدی، اگر نماز خواندیم اخلاقمان خوب نبود، اگر تنهی عن الفحشاء و المنکر نشد، معلوم می‌شود یک اشکالی جایی دارد.  نماز باید پاک کننده باشد.

نماز ستون دین است؛ اما زبان اثرش بیشتر است

خلاصه اینکه نماز حکم ستون دین و دینداری ما را دارد؛ بعد فرمود «وَ اَللِّسَانُ أَکْبَرُ» زبان بزرگتر است. یعنی درست است که نماز ستون دین است و باید آن را رعایت کنیم اما زبان آثار بیشتری دارد. شما با زبان اهل ذکر و دعا و قرآن هستید. این عبادات مهم‌تر هستند چون با ذکر انسان در برابر خدا اعلام خضوع می‌کند. ذکر بخشی از نماز است که توسط زبان انجام می‌شود.

شما در مقابل خدا که قرار می‌گیرید دعا می‌کنید، قرآن می‌خوانید، تسبیح می‌گویید، تکبیر می‌گویید، اعلام خضوع می‌کنید، به عنوان صاحب هستی در مقابل او کرنش می‌کنید با زبانتان.  از او طلب رحمت بیکرانش را می‌کنید.  او را دارید با زبان معرفی می‌کنید؛ که خدایا تو بزرگتری، رحمت تو گسترده است.

آثار مادی و معنوی صدقه

بالاخره انسان مبتلا به خطاهایی می‌شود چه چیزی این خطاها را از بین می‌برد؟ حضرت فرمود: «اَلصَّدَقَهُ تَمْحُو اَلْخَطِیئَهَ وَ اَللِّسَانُ أَکْبَرُ» صدقه خطاها را از بین می‌برد لغزش‌هایی که انسان در طول روز دارد با مقداری صدقه دادن این خطاها از بین می‌رود.

بعضی از خطاها با همین نماز از بین می‌رود. شخصی آمد خدمت رسول خدا و گفت یا رسول خدا من پزشک هستم و بعضی وقت‌ها مراجعین خانم دارم و مجبورم به آنها نگاه کنم یا بدن آنها را لمس کنم. حضرت فرمودند در نماز جماعت حاضر می‌شوی؟ گفت بله.  فرمود همین نماز سیئه را از بین می‌برد.

رسول خدا فرمودند: همانا صدقه خشم پروردگار را فرو می‌ریزد.  کاری کردید که خشم خدا و غضب خدا را برانگیخته کردید. به محض اینکه صدقه بدهید مثل آب روی آتش است به تعبیر امروزی. «إنَ الصَّدَقَهَ لتُطفِئُ غَضَبَ الرَّبِّ» صدقه غضب پروردگار را خاموش می‌کند.

امیرالمومنین فرمود: «الصَّدقَهُ جُنَّهٌ مِن النارِ» صدقه سپر آتش است. جنن به معنای ستر و پوشش است. هرچه شعله بیاید با صدقه به تو اصابت نمی‌کند. یا حضرت فرمودند بهترین وسیله‌ای که متوسلان به خدای سبحان به چنگ می‌زنند ایمان به خدا و رسول خداست بعد فرمودند و صدقه نهانی گناه را پاک می‌کند. خلافی کردی خطایی کردی حواست نبوده صبح نمازت قضا شده  این یک خطایی است که از تو سر زده صبح که از خانه میای بیرون مقدار کمی صدقه بده به یک فقیر. و فرمود: صدقه آشکار جلوی مردن دلخراش را می‌گیرد.

این‌ها آثار وضعی اعمال است حالا خود این عمل در قیامت به چه صورتی در می‌آید تجسم اعمال است؛ اما در دنیا هر کاری کنیم یک اثری دارد. شما قرآن می‌خوانید در خانه خانه نورانی می‌شود. فرق دارد با خانه‌ای که در آن تار و تنبور می‌زنند.

در قدیم طرف وضو می‌گرفت یک زیارت عاشورا می‌خواند بعد شروع می‌کرد به بنایی مثلاً.  با ذکر و وضو خانه‌ای را بنا می‌کرد حالا معلوم نیست طهارت دارد یا ندارد. یا نانوا شما فکر می‌کنید آدمی که با طهارت نان می‌پزد و به دست شما می‌دهد با کسی که آلودگی دارد یک اثر دارد؟ انسان به خدا توجه داشته باشد تا بی‌توجه باشد اثرش خیلی فرق می‌کند.

امام صادق علیه السلام فرمودند صدقه شبانه خشم پروردگار را فرو می‌نشاند و گناه بزرگ را پاک می‌کند و حساب را آسان می‌گرداند.

اثر زبان از اثر صدقه بیشتر است

رسول خدا در این روایت به ابوذر فرمودند «اَلصَّدَقَهُ تَمْحُو اَلْخَطِیئَهَ وَ اَللِّسَانُ أَکْبَرُ» صدقه خطا را محو می‌کند و زبان بزرگتر است. یعنی اگر خطا کردی با صدقه جبران کن اما اگر با زبان مشغول دعا شدی، استغفار کردی، طلب عفو کردی، اظهار عجز کردی و اظهار پشیمانی نزد خدای تعالی کردی، ندامت خودت را با زبان بیان کردی، از آن صدقه بزرگ‌تر و موثرتر است.

صدقه آن موقع تکمیل کننده اظهار پشیمانی است. یعنی شما با زبان می‌گویی بد کردم، پشیمانم، استغفار می‌کنی، بعد صدقه هم بدهی آن ابراز پشیمانی را تکمیل می‌کند.

آثار روزه

در ادامه حضرت فرمودند: «وَ اَلصَّوْمُ جُنَّهٌ مِنَ اَلنَّارِ وَ اَللِّسَانُ أَکْبَرُ» روز سپر از آتش است و زبان بزرگتر است.

آتش جهنم توسط روزه از انسان دور می‌شود. روز خیلی مفید است یکی از چیزهایی که خدای تعالی برای رشد انسان قرار داده است روزه است. برای قوی کردن اراده روز بسیار مفید است.  کسانی که می‌گویند ما نمی‌توانیم تصمیم بگیریم نمی‌توانیم تصمیممان را ادامه بدهیم می‌تواند با روزه اراده‌اش را تقویت کند. روزه هم جسم را سالم می‌کند هم اراده را تقویت می‌کند.

شیطان در مقابل انسان روزه‌دار دستانش بسته است؛ مگر اینکه خود انسان برود با اختیار خودش دست‌های شیطان را باز کند. عملاً شیطان نمی‌تواند با انسان روزه‌دار کاری انجام دهد به خصوص در ماه رمضان.

روزه کارخانه پاکسازی و طهارت نفس است؛ تمحیص الذنوب است. یعنی ذوب و پاک می‌کند. انسان را به ملکوت خودش نزدیک می‌کند روزه. روزه صبر و تحمل انسان را زیاد می‌کند. انسان روزه‌دار روحش بزرگ و تقویت شده. غیر از روزه های واجب، روزه‌های مستحب هم همین قدرت را دارد. به خصوص روزه‌هایی که توصیه شده برای کنترل نفس و تقویت نفس به شدت موثر است. روزه روح تقوا را در انسان تقویت می‌کند. روزه شهوات را در انسان کم می‌کند. یکی از گرفتاری‌هایی که ما داریم شهوات و خواستنی‌های ماست؛ روزه شهوت را تحت کنترل قرار می‌دهد. انسان روزه‌دار می‌تواند شهواتش را مدیریت کند. روزه زکات بدن است.  رسول خدا فرمودند: هر چیزی زکاتی دارد و زکات بدن‌ها روزه است.

صدیقه طاهره که این روزها ایام شهادت این بانوی مکرمه است فرمودند: خداوند روزه را برای استواری اخلاص واجب کرده است. شما همه کارها را برای خدا انجام می‌دهید اما روزه این اخلاص را در شما مستحکم و محکم می‌کند.

رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: هر کس در هر ماه سه روز روزه بگیرد مانند کسی است که همه عمر روزه گرفته است. اصطلاحا به روزه گرفتن در این سه روز می‌گویند صوم الدهر. بعد حضرت ادامه دادند زیرا خدای تعالی فرموده است هر کس کار نیک کند ۱۰ برابر برایش منظور می‌شود؛ «مَنْ جَاءَ بِالْحَسَنَهِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا». هر یک روز ۱۰ روز و در ماه سه روز که بگیرید می‌شود ۳۰ روز. این تا ماه رجب است رجب و شعبان را هم که کلش را روزه می‌گیرید؛ که البته اگر همین سه روز را بگیرید همین خاصیت را دارد.

زبان از روزه بزرگتر است

حضرت فرمودند: روزه سپر آتش است و زبان بزرگتر است. روزه نمی‌گذارد آتش به شما برسد اما آن چیزی که بهتر و بزرگتر است زبان است. چرا؟ چون تو با زبان خودت را از آتش حفظ می‌کنی. زبانت را کنترل کنی آتش به تو نمی‌رسد.  اگر زبان در اختیار تو باشد اگر زبانت را کنترل کنی، زبان آتش خاموش کن است. از طرف دیگر با ذکر و دعا و استغفار و انابه می‌توانی اگر آتشی هم روشن شده بود خاموشش کنی. یعنی با زبان هم می‌توانی نگذاری که آتشی برافروخته شود و هم اگر برافروخته شده بود خاموشش کنی. پس زبان بزرگتر از روزه است.

با زبان است که انسان اصلاح ذات بین می‌کند و برای خودش بهشت می‌خرد. با زبان است که بین دو فرقه‌ای که بینشان دعوا شده آشتی برقرار می‌شود. با زبان آب روی آتش ریخته می‌شود. خلاصه کارهایی که زبان می‌کند خیلی بزرگ است.

جهاد نقش حیاتی در زندگی انسان دارد

بعد حضرت فرمودند: «وَ اَلْجِهَادُ نَبَاهَهٌ وَ اَللِّسَانُ أَکْبَرُ» جهاد بزرگی و شرف است ولی زبان بزرگتر است.

جهاد در راه خدا و مبارزه در راه خدا نقش حیاتی در زندگی انسان دارد.  انسان دیندار اهل جهاد و مبارزه است. جهاد است که مردم را حفظ می‌کند.  جهاد نقش صیانتی دارد از دین و از دیندار. ارزش‌های دینی در سایه جهاد است که از خطرها حفظ می‌شود و نمی‌گذارد نابود شود.

الان می‌بینید که در مقابل همین ارزش‌های الهی که جامعه اسلامی دارد، ایران اسلامی دارد و دارد این ارزش‌ها را توسعه می‌دهد، تمام دنیا در مقابلش ایستاده‌اند و می‌خواهند او را از بین ببرند. دارد حرف از مبارزه با ظلم می‌زند، دارد حرف از خیر و برکات و نیکی می‌زند، دارد از توسعه عدل و عدالت صحبت می‌کند، جهاد است که ارزش‌های دینی را از خطر نابودی حفظ می‌کند.

دوران دفاع مقدس مگر نمی‌خواستند انقلاب را در نطفه خفه کنند. همین الان این بمب‌ها و موشک‌هایی که بر سر مسلمان‌های عالم ریخته می‌شود به خصوص در منطقه مقاومت برای چیست؟ همین دیروز دیدید که این ملعون صحبت کرد و گفته بریزید در خیابان دست به دامن زن زندگی آزادی شده بیچاره. یعنی در حقیقت می‌خواهد بگوید ما را نزنید ما به زبان دیگری دارد می‌گوید. تمام دنیا متوجه شدند که این‌ها چقدر پلید هستند.

هم جهاد ارزشمند است هم مجاهد

به روایات که نگاه می‌کنیم می‌بینیم هم جهاد ارزشمند است هم جهادگر و مجاهد. مجاهدان هم به تبع جهاد جایگاهشان ویژه است.  ایثار و از خود گذشتگی مجاهدان بسیار ارزشمند است.  خدای تعالی در آیات کریمه مجاهدان را تکریم کرده و ستوده است.  در کنار خود جهاد که ارزشمند است جهادگران را هم ستوده است. جهاد هم البته توسعه دارد و بخش‌های مختلف دارد؛ مثل جهاد علمی، جهاد نظامی، جهاد فکری، جهاد تبیین، جهاد اصغر، جهاد اکبر و جهاد کبیر و جهاد افضل و …

در آیه ۹۵ سوره مبارکه نساء فرمود: «لَا یَسْتَوِی الْقَاعِدُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ غَیْرُ أُولِی الضَّرَرِ وَالْمُجَاهِدُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ فَضَّلَ اللَّهُ الْمُجَاهِدِینَ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ عَلَى الْقَاعِدِینَ دَرَجَهً وَکُلًّا وَعَدَ اللَّهُ الْحُسْنَىٰ وَفَضَّلَ اللَّهُ الْمُجَاهِدِینَ عَلَى الْقَاعِدِینَ أَجْرًا عَظِیمًا» هرگز مومنانی که بدون عذر (نابینایی و فقر و  مرض) از جهاد کناره‌گیری کردند با کسانی که مال و جان جهاد می‌کنند یکسان نیستند. کسی که در خانه نشسته با کسی که در میدان است مساوی نیستند. خدا به مجاهدین فضیلت داده است.

بعضی‌ها توان جنگیدن ندارند ولی مال می‌دهد. الان را ببینید تمام هستی‌اش را می‌دهد. یک خانمی آمد پیش من گفت حاج آقا فقط همین یک انگشتر طلا را دارم و دیگر هیچ چیزی ندارم. صحنه‌های خیلی قشنگی هست که باید ثبت شود. یک خانمی بود که سکه‌ای را آقا به او در زمان تکلیفش هدیه  داده بود؛ آن را گردنبند کرده بود؛ داده بود ساخته بودند؛ که آن را هدیه داد. همین که خانم‌ها از طلا دل می‌کنند خودش یک جهاد بزرگ است.

زبان از جهاد بزرگتر است

رسول خدا دوباره در همین جا هم فرمود که زبان بزرگتر است. یعنی کاری که زبان انجام می‌دهد کارستان است؛ از نماز و روزه و جهاد بزرگتر است. زبان امر به معروف می‌کند زبان نهی از منکر می‌کند. جهاد خودش یک مرحله از امر به معروف و نهی از منکر است. امر به معروف اساساً با زبان است؛ پس زبان بزرگتر از حتی جهاد است.

در روایات امر به معروف و نهی از منکر از جهاد بالاتر دانسته شده. حتی راهنمایی کردن دیگران، اینکه جاهلی را شما به خط بیاورید با او صحبت کنید او را آدم کنید این کار با زبان است.

باید مواظب زبان باشیم از آلوده شدن به آفات. باید زبان را حفظ کنیم تا اعمال انسان از بین نرود. این زبان بزرگتر از نماز و روزه و صدقه و جهاد است.

آیات و روایاتی در باب اهمیت و ارزش جهاد و مجاهد

راجع به اینکه جهاد خیلی مهم است آیاتی داریم. «یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ جَاهِدِ الْکُفَّارَ وَ الْمُنَافِقِینَ وَ اغْلُظْ عَلَیْهِمْ وَ مَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ وَ بِئْسَ الْمَصِیرُ». آیه ۷۳ سوره مبارکه توبه است.

رسول خدا فرمودند: کسی که جهاد نکرد یا آرزوی جهاد نداشته باشد، اگر بمیرد به نوعی از نفاق مرده است.  این روایت عجیبی است. یعنی لااقل باید در دلمان باشد که جهاد و مبارزه داشته باشیم.

امیرالمومنین فرمود: «فَإِنَّ الْجِهَادَ بَابٌ مِنْ أَبْوَابِ الْجَنَّهِ فَتَحَهُ اللَّهُ لِخَاصَّهِ أَوْلِیَائِهِ وَ هُوَ لِبَاسُ التَّقْوَى وَ دِرْعُ اللَّهِ الْحَصِینَهُ وَ جُنَّتُهُ الْوَثِیقَهُ» جهاد در یزد درهای بهشت است که خدا برای اولیا خاصش باز کرده است.  سپر نگهدارنده استوار است.  و سپر محکم خداست.

امیرالمومنین فرمودند: همانا جهاد شریف‌ترین کارها بعد از اسلام است. جهاد مایه پایداری دین است. به علاوه اینکه اقتدار و عزت می‌آورد و اجری بزرگ دارد.

در ارزش مجاهدان هم رسول خدا فرمودند: هر کس رزمنده‌ای را به یک نخ یا سوزن (حالا این‌ها طلا می‌دهند) مجهز کند خداوند گناهان گذشته و آینده او را می‌آمرزد.

حالا این جهاد یک وقت با دست است، یک وقت با مال است، یک وقت هم جهاد با زبان است.

ایام، ایام جهاد صدیقه کبری سلام الله علیهاست. هم با دست جهاد کرد هم با مال و هم با زبان. بعد از شهادت پدر وارد عرصه شد و جهاد تبیین کرد و از ولایت دفاع کرد.