بسم الله الرحمن الرحیم
سلسله جلسات درس اخلاق
با موضوع وصایای رسول خدا صلوات الله علیه وآله به ابوذر
جلسه بیست و ششم – ۱۶/۰۸/۱۴۰۳
«یَا أَبَاذَرٍّ مَا مِنْ مُؤْمِنٍ یَقُومُ لِلصَّلاَهِ إِلاَّ تَنَاثَرَ عَلَیْهِ اَلْبِرُّ مَا بَیْنَهُ وَ بَیْنَ اَلْعَرْشِ وَ وُکِّلَ بِهِ مَلَکٌ یُنَادِی یَا اِبْنَ آدَمَ لَوْ تَعْلَمُ مَا لَکَ فِی صَلاَتِکَ وَ مَنْ تُنَاجِی مَا سَئِمْتَ وَ لاَ اِلْتَفَتَّ» این فراز از وصایای رسول اکرم به ابوذر راجع به نماز بود؛ که مؤمن به نماز نمی‌ایستد مگر اینکه درهای رحمت خدا برای او باز می‌شود و بین او و عرش الهی این برکات پراکنده می‌شود؛ و یک منادی ندا می‌کند که ای فرزند آدم اگر می‌دانستی که در نماز چه چیزی به تو می‌رسد و با چه کسی مناجات می‌کنی هرگز نمازت را رها نمی‌کردی.
آداب نماز را در مساجد رعایت کنید
متأسفانه در مساجد و جاهایی که جماعت برگزار می‌شود آداب نماز رعایت نمی‌شود. دوستان باید خودشان دنبال این مسائل باشند و عمل کنند. من اینجا البته خیلی راجع به نماز و مسائلی که باید رعایت شود سخن گفتم. اولاً باید در نماز جماعت اول از سمت راست امام پر کنید؛ وقتی‌که پر شد سمت چپ را پر کنید؛ و اینکه امام باید درست وسط صف بایستد. محراب را جایی ساختند مثلاً در گوشه که فکر می‌کنند وحی منزل است و باید در محراب ایستاد؛ درحالی‌که امام باید وسط صف بایستد. نماز جماعت می‌خواهد امام و امت را نشان بدهد. امام گوشه بایستد که به درد نمی‌خورد امام باید وسط صف باشد. در ساخت‌وساز مساجد باید دقت شود که یا اصلاً محراب نگذارند یا اگر گذاشتند درست وسط بگذارند.
و اینکه اول باید صف اول درست شود و از سمت راست درست شود. وقتی‌که درست شد، بعد سمت چپ صف اول؛ بعد صف دوم سمت راست و همین‌طور الی‌آخر. البته در نماز میت خوب است که صف نماز در پشت سر میت به عقب طولانی شود؛ ولی در نماز جماعت خوب است که به راست و چپ طولانی شود. البته درواقع نماز میت دعا است و نماز اصطلاحی به این معنا نیست.
برای مرتب شدن صف‌های نماز هم این پارچه‌ها که می‌گذارند و مهرها روی آن قرار می‌گیرد خودش باعث به هم ریختن نظم صف می‌شود. چون هر کس به‌تناسب قدی که دارد به فاصله از مهر می‌ایستد و صف‌ها جلو عقب می‌شود. درحالی‌که باید پاشنه پاها و شانه‌ها در کنار هم قرار گرفته باشد حالا مهرها هرکجا که می‌خواهد باشد.
نماز آداب دارد، ظاهر دارد، باطن دارد، حقیقتی دارد؛ باید این‌ها رعایت شود. نماز کلاً درس است و دارد به ما درس می‌دهد.
در وقت اذان نباید صحبت کرد
یکی از علت‌هایی که من دیر می‌آیم سر سجاده برای این است که تا می‌آیم کسی می‌آید که سؤال کند. درحالی‌که وقتی اذان گفته می‌شود نباید صحبت کرد. در روایت دارد که لال از دنیا می‌رود هر کس موقع اذان صحبت کند. در بعضی از روایات هم دارد که انسان کافر از دنیا می‌رود اگر موقع از آن صحبت کند. وقتی اذان گفته می‌شود همه باید اذان بگویند حالا به احترام جماعت یک نفر اذان می‌گوید بقیه تکرار باید بکنند. نشد تکرار کنید تا آن مقدار که می‌شود را تکرار کنید بقیه‌اش را حوقله کنید؛ یعنی آنجا که می‌گوید حی علی خیر العمل شما بگویید لا حول و لا قوه الا بالله العلی العظیم آنجا که می‌گوید یا آنجا که می‌گوید حی علی الصلاه یا حی علی الفلاح شما بگویید لا حول و لا قوه الا بالله العلی العظیم.
نماز جماعت تمرین تبعیت از امام است
نماز مسائل فراوانی دارد و باعث رشد انسان است. باید به دید عبرت و درس هم نگاه کنید معارف و مطالب نماز را. نظم را به ما یاد می‌دهد. چرا می‌گویند امام که رفت رکوع یا شما همراه امام به رکوع بروید یا بعد از امام بلافاصله! جلوتر از امام حرکت نکنید؛ چون می‌خواهد به ما تمرین اطاعت از امام و ولی را یاد بدهد. بارها این را گفته‌ام که تا وقتی قد قامت صلاه گفته نشده بلند نشوید. وقتی‌که گفته شد همه باهم بلند شوند. ببینید که چه عظمتی به وجود می‌آورد. بعضی‌ها به‌اندازه یک قد قامت صلاه از امام تبعیت ندارند.
به غرض شعائر توجه کنید
در نماز جمعه برای اسم حضرت حجت همه از اسم صدیقه طاهره دیگر بلند می‌شوند؛ و نام و یاد امام زمان علیه‌السلام که باید برای آن ایستاد و حرکتی کرد در آن میان گم می‌شود. تمام حرکات ما شعاری دارد که پشتش شعور است. اینکه اسم حضرت حجت بیاید ما بلند می‌شویم یعنی می‌خواهیم چیزی را اعلام کنیم؛ اما وقتی اسم که آمد همه از قبل بلند شده باشند نقض غرض می‌شود.
هرچه برکت به هرکسی دادند در سحر دادند
«یَا أَبَاذَرٍّ طُوبَى لِأَصْحَابِ اَلْأَلْوِیَهِ یَوْمَ اَلْقِیَامَهِ یَحْمِلُونَهَا فَیَسْبِقُونَ اَلنَّاسَ إِلَى اَلْجَنَّهِ أَلاَ وَ هُمُ اَلسَّابِقُونَ إِلَى اَلْمَسَاجِدِ بِالْأَسْحَارِ وَ غَیْرِهَا» حضرت فرمودند یا اباذر خوش به حال کسی که پرچم‌دار است در قیامت به سمت بهشت که از همه دارد پیشی می‌گیرد و آن‌ها کسانی هستند که در سحر و غیر سحر به مساجد می‌شتابند که در جلسه گذشته راجع به سبقت گرفتن و مسجد نکاتی را عرض کردم.
حضرت فرمودند: در وقت سحر به مسجد بروید. هرچه برکت به هرکسی دادند در سحر دادند. هیچ خیری به کسی نرسید مگر در سحر. در سحر کلاً رحمت خدا انسان را می‌گیرد. در سحر لازم نیست که انسان فقط نماز بخواند. اگرچه بهترین عمل نماز است؛ خود بیدار بودن در سحر موضوعیت دارد که انسان یکی دو ساعت در سحر بیدار باشد. حالا که بیدار است مطالعه کند، حالا که بیدار است قرآن بخواند، حالا که بیدار است ذکر بگوید، حالا که بیدار است نماز بخواند. بهترین وقت مناجات و عبادت با خدای تعالی سحر است.
رسول خدا پرچم‌داران بهشت را معرفی کرد و فرمود کاری که می‌کنند تا ما هم آن‌ها را به‌عنوان الگو انتخاب کنیم و در آن مسیر حرکت کنیم این است که وقت اذان که می‌شود به سمت مسجد می‌روند. در همین حالت عادی هم نشسته‌اید دورهم باهم صحبت می‌کنید یک‌دفعه اذان داد، انسان باید مشغول نماز شود؛ این خودش می‌شود اهتمام داشتن. قیام‌کنندگان به نماز تشویق شدند و با این کار شما دیگران را به نماز تشویق می‌کنید.
الگوی سحرخیزی
خدا استاد بزرگوار ما را رحمت کند می‌گفت من هم البته خودم دیده بودم که مرحوم آقای نجفی مرعشی رضوان‌الله‌علیه که از مراجع تقلید بود خیلی شخصیت لطیفی بود استاد ما می‌فرمود ایشان مقید بود نزدیک ۳۰، ۴۰ سال سحرها به حرم حضرت معصومه می‌رفت. وقتی می‌رفت که هنوز در باز نشده بود. می‌نشست پشت در حرم تا متصدی در حرم در را باز کند و ایشان اولین کسی باشد که وارد حرم حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها می‌شود. چقدر این الگو می‌شود و باعث حرکت می‌شود که مردم بگویند یک مرجع تقلیدی انقدر مقید است که نمازش را در حرم و مسجد بخواند. تحریک‌کننده افراد است برای اینکه افراد اقدام کنند لااقل سحرخیز شوند.
شب را از دست ندهید
سحرخیزی و شب‌زنده‌داری بسیار فضیلت بزرگی است. خدای تعالی در سوره سجده کسانی را که از ترس خدا شب‌زنده‌داری می‌کنند با عظمت یاد کرده است. آیه ۱۶ سوره مبارکه سجده «تَتَجَافَى جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضَاجِعِ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفًا وَطَمَعًا وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنْفِقُونَ» می‌فرماید پهلوهایشان را از رختخواب بلند می‌کنند از خوف خدا برای اینکه با خدا مناجات کنند.
شب فرصتی است برای پاک کردن درون و دل؛ از دست ندهیم شب را. در روز تلاش و کوشش و کار و مشغولیت و سروصدا است؛ فرصت خانه‌تکانی دل نیست. شما در راه‌بندان نمی‌توانید دلتان را صاف کنید. شب است که آرامش برقرار است. شب است که خیرات می‌آید. اصلاً در شب قرآن نازل شد «إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَهِ الْقَدْرِ» یا دارد که «إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِی لَیْلَهٍ مُبَارَکَهٍ» خدای تعالی قرآن را در شب نازل کرده. اگر انسان کامل هم به معراج رفت باز در شب به معراج رفته؛ چون روح در شب توان قرب به خدای تعالی را پیدا می‌کند «سُبْحَانَ الَّذِی أَسْرَى بِعَبْدِهِ لَیْلًا مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ…». در حالات بزرگان دقت کنید هرچه که به دست آوردند در شب بوده؛ لذا به پیغمبرش فرمود «قُمِ اللَّیْلَ إِلَّا قَلِیلًا … إِنَّا سَنُلْقِی عَلَیْکَ قَوْلا ثَقِیلا». قرآن قول سنگینی است و ما آن را در شب به تو دادیم. برای اینکه رسول خدا دارای مقام محمود شود باید اهل شب زنده داری شود «وَ مِنَ اللَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَهً لَکَ عَسَى أَنْ یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقَامًا مَحْمُودًا» شب است که باید در آن اهل تهجد باشی تا مقام محمود را به تو بدهند که مقام محمود مقام شفاعت است. قرآن کریم مردم را به عبادت شبانه دعوت کرده است «أَمَّنْ هُوَ قَانِتٌ آنَاءَ اللَّیْلِ سَاجِدًا وَقَائِمًا یَحْذَرُ الْآخِرَهَ وَیَرْجُو رَحْمَهَ رَبِّهِ» آیه ۹ زمر. شب شود یک عده‌ای در سجده باشند …
مرکب رسیدن به وصال خدای تعالی شب است
ما هر کاری می‌خواهیم بکنیم مرکب می‌خواهیم. به هر سمت هر جا که بخواهیم حرکت کنیم با مرکب می‌رویم؛ یکی با قطار، یکی با هواپیما، یکی با ماشین و … همه ما مسافر هستیم «یَـأَیُّهَا ٱلإِنسَنُ إِنَّکَ کَادِحٌ إِلَى رَبِّکَ کَدحا فَمُلَقِیهِ» همه شما مسافر هستید و به سمت خدای تعالی در حرکت هستید. این حرکت به سمت خدا زاد و توشه می‌خواهد که بسیار گفته شده که تقواست. مرکبش چیست؟ امام عسکری علیه‌السلام فرمود: «إنّ الوصول الی الله سفرٌ لا یُدرک الاّ بالامتطاء اللیل» رفتن به سمت خدای تعالی سفری است که جز با مرکب شب درک نمی‌شود.
استغفار در شب
اگر کسی اهل استغفار است، بداند که استغفار در شب اثر بیشتری دارد. «وَ الْمُسْتَغْفِرِینَ بِالْأَسْحارِ» «وَ بِالْأَسْحَارِ هُمْ یَسْتَغْفِرُونَ». این‌ها آیه قرآن است که در سحرها طلب مغفرت می‌کنند. برای دیگران هم می‌خواهید طلب مغفرت کنید در سحر انجام بدهید.
روایاتی در باب اهمیت و فضیلت شب زنده داری
امیرالمؤمنین علیه‌السلام فرمود: شب بیدار ماندن در طاعت خدا (اطاعت خدا فقط نماز نیست استغفار کند قرآن بخواند حتی مطالعه کند) بهار اولیا خدا و بوستان نیکبختان است.
رسول خدا فرمودند: رحمت خدا بر آن مردی که نیمه‌های شب برخیزد و نماز بخواند و همسرش را برای نمازخواندن بیدار کند و اگر بیدار نشد آب به صورتش بپاشد. (این برای کسی است که گفته باشد مرا بیدار کن و الا نباید کسی را از خواب بیدار کرد بدون اذنش) و فرمود: رحمت خدا بر آن زنی باد که نیمه‌های شب از خواب برخیزد و نماز بخواند و شوهرش را برای نماز بیدار کند و در صورت امتناع آب به صورتش بپاشد.
و فرمودند: شب‌زنده‌داری مایه تقرب به خدا و بازداشتن از گناه است.
و فرمود: هرگاه بنده در دل شب تار با سرور خود خلوت کند و با او به راز و نیاز پردازد خداوند دلش را نورانی گرداند سپس به فرشتگانش گوید ای فرشتگان من به بنده‌ام بنگرید که در دل شب تار که هرزه روشان به سهو سرگرم‌اند و غافلان خفته‌اند این بنده من با من خلوت کرده است گواه باشید که من او را آمرزیدم.
۱۱ ساعت و ربع که از اذان ظهر بگذرد نیمه‌شب می‌شود. الان ببینید که از نیمه‌شب تا اذان صبح چند ساعت است؛ خیلی راحت می‌شود یک ربع نیم ساعت قبل از اذان کسی بلند شود.
امیرالمؤمنین علیه‌السلام فرمودند: شب‌زنده‌داری مایه تندرستی است و خوشنودی خداوند عزوجل و قرار گرفتن در رحمت خدا و چنگ آویختن به اخلاق پیامبران. بزرگان ما همه اهل نماز شب هستند. حضرت آقا را ببینید که الان در سن هشتادوچندسالگی یک ساعت و نیم صحبت می‌کنند. ولی تمام کسانی که پای صحبت ایشان نشسته‌اند خسته می‌شوند.
امام صادق علیه‌السلام فرمودند: نماز شب چهره را سفید و نورانی می‌کند. نماز شب انسان را خوشبو می‌کند. نماز شب روزی می‌آورد. (ببینید که هم آثار مادی دارد هم معنوی) و فرمودند: هر نیکی که بنده می‌کند در قرآن برایش ثوابی ذکر شده؛ مگر نماز شب که از بس پراهمیت است ثواب آن را معلوم نکرده‌اند. آیه قرآنش هم این است که «فَلَا تَعْلَمُ نَفْسٌ مَا أُخْفِیَ لَهُمْ مِنْ قُرَّهِ أَعْیُنٍ جَزَاءً بِمَا کَانُوا یَعْمَلُونَ» هیچ‌کس نمی‌داند چه پاداش‌های مهمی که مایه روشنی چشم‌هاست برای آن‌ها نهفته شده، این پاداش کارهایی است که انجام می‌دادند!
از فضیلت سحرهای مسجد غافل نباشید
حالا همه این فضیلت‌های سحر را بیاورید در مسجد. پیغمبر خدا فرمود خوش به حال کسی که جلودار و الگو هستند که آن‌ها به سمت مسجد در سحرها و در غیر سحرها می‌شتابند. تمام این فضیلت‌های سحر با فضیلت مسجد جمع شود ببینید چه می‌شود!
