بسم الله الرحمن الرحیم
سلسله جلسات درس اخلاق
با موضوع وصایای رسول خدا صلوات الله علیه وآله به ابوذر
جلسه بیست و پنجم – ۰۹/۰۸/۱۴۰۳
باید از عبادت لذت برد
«یَا أَبَا ذَرٍّ مَا مِنْ مُؤْمِنٍ یَقُومُ لِلصَّلاَهِ إِلاَّ تَنَاثَرَ عَلَیْهِ اَلْبِرُّ مَا بَیْنَهُ وَ بَیْنَ اَلْعَرْشِ وَ وُکِّلَ بِهِ مَلَکٌ یُنَادِی یَا اِبْنَ آدَمَ لَوْ تَعْلَمُ مَا لَکَ فِی صَلاَتِکَ وَ مَنْ تُنَاجِی مَا سَئِمْتَ وَ لاَ اِلْتَفَتَّ» این عبارت به انبوه ریزش رحمت الهی اشاره دارد.
پیغمبر خدا به ابوذر فرمود هیچ مؤمنی به نماز نایستد مگر آنکه خوبی‌ها و پاداش‌ها و اجرها بین او تا عرش الهی پراکنده خواهد شد و فرشته‌ای بر او گماشته می‌شود که ندا می‌کند ای فرزند آدم اگر بدانی چه چیزی در نماز برای تو از طرف خدا و بدانی با چه کسی مناجات می‌کنی هرگز از نمازت روگردان نمی‌شوی.
بیچارگی ما این است که از نماز و دعا لذتی نمی‌بریم. ذائقه‌مان را باید تغییر بدهیم. باید لذت برد و الا نماز خسته‌کننده است و رفع تکلیف می‌شود. وقتی ذائقه انسان را خطا و گناه پر کرده باشد دیگر از عبادت لذت نمی‌برد. از روزه گرفتن لذت نمی‌برد. از گناه لذت می‌برد. چشمش از گناه پر شده دیگر حلال راضی‌اش نمی‌کند.
امام صادق علیه‌السلام فرمودند شیرینی عبادت را طلب کردم به دنبال این بودم که عبادت شیرین کجاست؛ سرانجام آن را در ترک معصیت یافتم. نمی‌شود در گلاب فضل انداخت و انتظار پاکی داشت.
در دعاها داریم که خدایا به ما لذت عبادت را بچشان؛ یعنی باید از خدا هم استمداد کرد. خدایا به من حلاوت ذکرت را بچشان؛ به من حلاوت عبادتت را بچشان؛ حلاوت مناجاتت را بچشان؛ حلاوت ایمان را بچشان؛ حلاوت معرفت را بچشان. همه این عبارات در ادعیه است.
معیار چشیدن شیرینی عبادت
از کجا معلوم باشد که من حلاوت عبادت را چشیده‌ام؟ رسول خدا فرمودند: چه شده نمی‌بینم در شما حلاوت عبادت را. (اینکه سر به سجده گذاشتی، دعا خواندی، نماز خواندی، ذکر گفتی، مزه این را باید چشیده باشی؛ چرا در شما نمی‌بینم؟) گفتند یا رسول‌الله حلاوت عبادت چیست؟ حضرت فرمودند تواضع. کسی که تواضع ندارد معلوم می‌شود که در عبادتش گیر دارد. اهل عبادت و بندگی خدا آدم‌های متواضعی هستند. در قلبش خاشع است و اثر بیرونی‌اش هم این است که در برابر مردم تواضع دارد.
در روایت دارد از جمع مال دنیا آرزو تولد پیدا می‌کند؛ و ظلمت قلب را به ارث می‌گذارد؛ و سومی که حلاوت عبادت را از انسان می‌گیرد. نه اینکه نماز نمی‌خواند؛ می‌خواند اما با خستگی و کسالت و بی‌حوصلگی. یک ساعت درگوشی دنبال مطالب بیخود می‌گردد؛ اما ۵ دقیقه نماز را باحوصله نمی‌تواند.
در یک عبارتی دارد «إِنْ سَرَّکَ أَنْ تَجِدَ حَلَاوَهَ الْعِبَادَهِ، وَتَبْلُغَ ذِرْوَهَ سَنَامِهَا، فَاجْعَلْ بَیْنَکَ وَبَیْنَ شَهَوَاتِ الدُّنْیَا حَائِطًا مِنْ حَدِیدٍ» اگر دوست داری شاد شوی و بچشی حلاوت عبادت را و برسی به قله آن و لذت فراوان ببری قرار بده بین خودت و بین شهوات دنیا دیواری از آهن.
یعنی به دنبالش نرو ولی معنی‌اش این نیست که استفاده نکن. شهوت یعنی خواستن همین‌که انسان دوست دارد غذا بخورد لباس بپوشد معاشرت داشته باشد. این‌ها همه امیال است که در ما هست؛ که اگر در ما نباشد انسان ناقص است. هم انسانی که شهوت نداشته باشد ناقص است هم انسانی که غضب نداشته باشد ناقص است. با قوه غضبیه است که من اسلحه به دست می‌گیرم و از خودم دفاع می‌کنم. قوه شهویه در انسان برای این است که انسان زنده بماند بخورد بیاشامد که اگر نباشد ناقص است؛ اما باید کنترل‌شده و تحت تربیت عقل باشد؛ و آنجایی که باید استفاده کند، استفاده کند. آنجایی که نباید استفاده کند استفاده نکند. اینکه می‌گوید بین خودت و شهوات دنیا دیوار آهنی بگذار؛ منظورش وابستگی‌ها و دل‌بستگی‌هاست؛ یعنی به‌قدر کفاف و گذران زندگی از آن‌ها بهره ببر و الا گرفتار می‌شوی.
امام صادق علیه‌السلام فرمودند اگر شیرینی بندگی خدا را بیابی و برکات آن را بنگری و به نور آن دل را روشن سازی، لحظه‌ای از آن دست نمی‌کشی حتی اگر قطعه‌قطعه شوی. کسی که شیرینی بندگی خدا را چشیده باشد و دلش به نور الهی روشن شده باشد اربا اربا هم شود دست از بندگی نمی‌کشد.
از خدا بخواه شیرینی عبادت را تو بچشاند
باید از خدا بخواهیم این شیرینی را به ما بچشاند؛ تا هم نچشیم فایده ندارد. دیده‌اید ماه مبارک دم افطار چه حسی دارد! «لِلصائمِ فَرحَتانِ: فَرحَهٌ عندَ إفطارِهِ و فَرحَهٌ عندَ لِقاءِ رَبِّهِ».
در مناجات مطیعین از مناجات خمس عشر می‌گوید: بار خدایا ما را در کشتی‌های نجاتت بنشان؛ «اللّهُمَّ احْمِلْنا فِى سُفُنِ نَجاتِکَ». «وَمَتِّعْنا بِلَذِیذِ مُنَاجَاتِکَ» ما را به لذت مناجاتت بهره‌مند کن. «وَأَذِقْنا حَلاوَهَ وُدِّکَ وَقُرْبِکَ» و شیرینی محبت و قربت را به ما بچشان.
یکی از نعم الهی و الطاف خاص خدای سبحان در حق محبوبش این است که او را به خلوت انس خودش راه می‌دهد. خدا فضا درست می‌کند که با بنده‌اش مناجات کند. نه اینکه مناجات بنده با خدا باشد این بحث دیگری است. به‌دوراز حضور دیگران اجازه مناجات می‌دهد.
نماز هم مناجات است؛ «المصلّی یناجی ربّه» مگر معراج نیست مگر نمی‌گوییم نماز معراج مؤمن است. عروج می‌کند و می‌رسد به قرب. وقتی به خدا نزدیک شد دیگر آنجا ندا کردن نمی‌خواهد مناجات است. زیر گوشی حرف زدن را می‌گویند مناجات.
لذا در این روایت رسول خدا فرمودند اگر بدانی داری با چه کسی مناجات می‌کنی اصلاً دوست نداری که نمازت تمام شود؛ دوست داری طولانی شود. اگر کسی بفهمد کارهایش را تنظیم می‌کند. امام حسین علیه‌السلام شب آخر برای دعا و مناجات و نماز و قرآن وقت خواست؛ و در صحنه جنگ هم نماز را ترک نکرد.
خیرات را بشناس و در انجامشان سرعت بگیر؛ و در این سرعت اهل سبقت باش
«یَا أَبَا ذَرٍّ طُوبَى لِأَصْحَابِ اَلْأَلْوِیَهِ یَوْمَ اَلْقِیَامَهِ یَحْمِلُونَهَا فَیَسْبِقُونَ اَلنَّاسَ إِلَى اَلْجَنَّهِ أَلاَ وَ هُمُ اَلسَّابِقُونَ إِلَى اَلْمَسَاجِدِ بِالْأَسْحَارِ وَ غَیْرِهَا» ای ابوذر خوش به حال پرچم‌داران قیامت که این پرچم را در مقابل مردم برمی‌دارند و به سمت بهشت پیشی می‌گیرند این‌ها کسانی هستند که سحرها می‌روند مسجد و در غیر سحرها؛ یعنی اهل مسجد هستند.
در این بخش رسول خدا به ابوذر از جایگاه بعضی از تکالیف و درجات بهشت اشاره می‌کند. راجع به کسانی که برای رسیدن به بهشت اهل مسابقه و سرعت گرفتن هستند؛ یعنی برای رسیدن به سعادت اخروی و قرب الهی مسابقه می‌دهند.
پیشتازان به سمت بهشت در قیامت به روایات شیعیان علی بن ابیطالب هستند. مرحوم شیخ طوسی رضوان‌الله‌علیه در کتاب امالی نقل می‌کند از ابن عباس از رسول خدا درباره آیه ۱۰ و ۱۱ سوره مبارکه واقعه سؤال می‌کند که «وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِکَ الْمُقَرَّبُونَ» چه کسانی هستند؟ حضرت فرمودند جبرئیل به من گفت آن‌ها علی و شیعیان علی هستند. آن‌ها پیشتازان به‌سوی بهشت هستند و به لطف و کرامت خداوند به او نزدیک هستند.
سبقت در کار خیر سفارش قرآن کریم است؛ در سوره مبارکه بقره آیه ۱۴۸ «فَاسْتَبِقُوا الْخَیْرَاتِ» اهل سبقت باشید. این خیرات که با الف و لام آمده یعنی راه‌های خیر فراوان است یعنی هرچه که خیر است نه یکی دوتا. برای هرکسی در هرزمانی و در هر مکانی و در هر فرصتی خیری وجود دارد. شخص مؤمن هم باید همه خیرات را بشناسد بنده و شما باید خیرشناس باشیم و بعد در مسیر خیر قدم برداریم و در خیر سرعت بگیریم. لنگان‌لنگان نرویم؛ و بعد بالاتر در همین سرعت هم نباید بمانیم. از همه‌کسانی که دارند با سرعت می‌روند باید سبقت گرفت. در این سبقت هم این‌طور نیست که کسی اول شد نفر بعدی دوم شود امکان دارد که همه نفر اول شوند.
تا انسان سرعت نگیرد نمی‌تواند سبقت بگیرد؛ یعنی باید خیر را شناخت در مسیر خیر قدم برداری و سرعت بگیری و در این سرعت سبقت بگیری؛ و الا یواش‌یواش بخواهی کار کنی «فَاسْتَبِقُوا الْخَیْرَاتِ» نیست. در فضائل و خوبی‌ها و ارزش‌های الهی و معنوی تا می‌توانید سبقت بگیرید. انسان متواضع اگر در این فضیلت سبقت بگیرد متواضع‌تر می‌شود افتاده‌حال‌تر می‌شود. اگر سخی است سخی‌تر می‌شود. در هر حالی هر صفتی که دارد سبقت بگیرد بهتر می‌شود.
در احیای مسجد اهل سبقت باشید
در اینجا رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: یکی از کارهایی که باید در آن سبقت بگیرید احیای مسجد است. «أَلاَ وَ هُمُ اَلسَّابِقُونَ إِلَى اَلْمَسَاجِدِ بِالْأَسْحَارِ وَ غَیْرِهَا» درباره کسانی بود که جلودار هستند و به بهشت می‌روند این‌ها کسانی بودند که سبقت می‌گرفتند در رفتن به مسجد.
زنده کردن مسجد به این نیست که مسجد را مزخرف کنید. مسجد آباد مسجدی است که نمازگزار داشته باشد. یکی از بلاهایی که ما الان در مملکتمان داریم مزخرف کردن مسجد است. زخرف یعنی طلاکاری. وقتی می‌گویند کسی مزخرف می‌گوید یعنی ظاهر حرفش قشنگ است؛ اما باطنش پوچ است. در روایت دارد که مسجد را مزخرف نکنید. مسجد باید ساده ساده باشد. بیرونش را تا می‌توانید زیبا کنید اما داخلش ساده باید باشد. قدیم‌ها مسجدها خیلی باصفا بود باغچه‌ای داشت، حوضی داشت، گلی داشت. همان لب حوض وضو می‌گرفتند یک صفایی داشت.
گران‌ترین سازه در بین ما مسجد است. بهترین مواد و کاشی‌کاری‌ها و جنس خوب استفاده می‌شود در فضاهای خیلی خوب؛ اما حداکثر یک ساعت و نیم از آن استفاده می‌کنند. ۲۳ ساعت تعطیل است. در شهرها این‌طور است. ۲۰ ساعت تعطیل است. هیچ جای دنیا این‌طور است که چنین سرمایه‌ای را بخوابانند؟ حداکثر مسجد باید ۴ ساعت تعطیل باشد ۲۰ ساعت باید باز باشد.
مسجد باید دانشگاه باشد. مسجد محل آموزش باید باشد. مسجد محل پرورش باید باشد. مسجد محل تربیت باید باشد. مسجد محل احیای قلوب باید باشد. مسجد محور تعاملات اجتماعی باید باشد. مشکلات محله را مسجد باید حل کند. مسجد خیلی مهم است. مساجد ما این‌طور نیست متأسفانه.
البته باید به مسجد رسیدگی کرد ازلحاظ ظاهری؛ هم ازلحاظ بو و نور و صوت مسجد. سرویس‌های بهداشتی باید خارج از مسجد باشد. مسجد باید خوشبو و خوش عطر باشد. باید خوش نور و خوش‌صوت باشد. مسجدی که در آن بچه نباشد به درد نمی‌خورد. البته اولیای مسجد و پدر مادرها باید تعلیم بدهند که بچه‌ها از مسجد استفاده ببرند. برای همه سنین در مسجد باید برنامه داشت. مسجد فقط برای یک گروه خاص نیست. برای همه سنین است. برای همه اقشار است.
