بسم الله الرحمن الرحیم
سلسله جلسات کرسی تلاوت قرآن
جلسه هفدهم – ۱۴۰۳/۰۱/۱۲
ولایت تمام‌کننده نبوت است
فصل چهارم را که شروع کردیم مربوط به مباحث ولایت است که ولایت یک اصل مترقی در اسلام است؛ و مباحثی پیرامون آن مطرح است. آیه مورد بحث جز نوزدهم بود آیه ۶۱ و ۶۲ سوره مبارکه شعرا «فَلَمَّا تَرَاءَى الْجَمْعَانِ قَالَ أَصْحَابُ مُوسَى إِنَّا لَمُدْرَکُونَ قَالَ کَلَّا إِنَّ مَعِیَ رَبِّی سَیَهْدِینِ» که در جلسه گذشته مقدمه‌ای را عرض کردم.
عبارتی که اینجا مورد توجه است؛ «کَلَّا إِنَّ مَعِیَ رَبِّی سَیَهْدِینِ» خدا با ماست بنابراین ما هدایت می‌شویم. بعد از بحث نبوت، نوبت به بحث ولایت می‌رسد به عنوان تمام کننده بحث نبوت که اگر ولایت نباشد نبوت هم کامل نیست.
تا امروز به صورت مختصر عرض کردم که خدای تبارک و تعالی انبیای عظام را برای هدایت بشر فرستاده تا آنها را به سمت سعادت دنیویشان و اخرویشان هدایت کند. انبیای الهی همه جهت هدایت آمدند. ادامه این کار ولایت است.
ولایت از واجبات بزرگ و مهم اسلام است
ولایت یعنی عده‌ای با رغبت و اختیار تمام دعوت انبیا را بپذیرند و آماده شوند نظام و حکومتی بر اساس آموزه‌های دینی به وجود بیاورند و مدیریت جامعه را به عهده بگیرند. ولی کسی است که این کار را می‌کند و مردمی که پیروش هستند امتش هستند.
لذا وجوب اطاعت امر خدای تعالی، آن امری که بر پیغمبر اکرم واجب شده، برای اهل بیت علیهم السلام هم ثابت است؛ یعنی هرچه خدا بر پیغمبر واجب کرد و ما باید اطاعت کنیم، امام هم همان مسیر را میرود و ما باید اطاعت کنیم. مسئله ولایت از واجبات بزرگ و مهم اسلام است. حدیث معروف اسلام بر ۵ چیز بنا نهاده شده را شنیدید که مهمترینش ولایت است.
بدانید ما امام واجب الاطاعه هستیم
یا آنجا که فرمود آن کسی که امام زمانش را نشناسد؛ یعنی نداند که باید از چه کسی اطاعت کند. شناختن به معنای اطاعت است «ولایتنا اطاعتنا». درباره زیارت حضرت رضا سلام الله علیه یا سایر ائمه علیهم السلام دارد که هر کس «عارفاً بحقه» زیارت کند بهشت بر او واجب است. سوال کردند این معرفت چیست؟ فرمودند یعنی بدانید ما امام واجب الاطاعه هستیم؛ یعنی بدانیم امام رضا امامی است که اطاعت از او بر ما واجب است؛ ما قبول داریم و عمل هم می‌کنیم. بر چنین زائری بهشت واجب می‌شود.
خب مگر می‌شود امام را شناخت؟ واقعا نمی‌شود. ما واقعاً نمی‌فهمیم امام واقعاً کیست. امام فرمود: امام مثل ستاره در آسمان می‌ماند مگر شما می‌توانید با دست ستاره را بچینید؟ نمی‌توانید. این معرفت برای ما این است که بدانید باید گوش به حرف بدهید.
امیرالمومنین شهید این روزها صدایش بلند بود که «لا رای لِمَن لا یُطاع» من امیر شما هستم ولی وقتی کسی حرفش را گوش نمی‌دهند صاحب نظر هم که باشد رایش روی زمین است. دیگر بالاتر از امیرالمومنین که نداشتیم و نداریم اما حرفش را گوش ندادند و نمی‌دهند.
بحث امامت و ولایت عمده‌اش این است که شما اطاعت کنید. امام زمان را باید به عنوان ولی امر و واجب الاطاعه بشناسیم. امام زمانت را باید به اطاعت بشناسی.
نقش ولایت در جامعه انسجام بخشی، امت سازی و جبهه سازی است
نقش ولایت در جامعه چیست؟ امام وقتی در جامعه می‌آید چه کار می‌کند؟ عنوان این فصل ولایت و هم‌جبهه‌گی است. امام جبهه سازی می‌کند. نقش ولایت در جامعه انسجام بخشی، امت سازی و جبهه سازی است. امام محور است. همه حول او جمع می‌شوند؛ به فرمان او حرکت می‌کنند؛ به فرمان او سکوت می‌کنند.
تمرینش را هم در نماز انجام می‌دهند. برای همین در نماز نباید جلوتر یا عقب‌تر از امام بود. باید همراه بود و چند ثانیه بعد حرکت کرد بعد از امام. تمرین اطاعت پذیری است نماز جماعت. امام دارد سلام می‌دهد طرف هنوز در سجده مانده میخواهد ذکر بگوید؛ یعنی من از پاپ کاتولیک تر هستم. سیمت را در خانه وصل کن؛ جامعه را به هم نریز.
امام نقشش جامعه سازی است؛ لذا مقام ولایت از مقام نبوت بالاتر است. تعداد زیادی از انبیای الهی ولی نبودند و امامت نداشتند. ادامه نظام سازی در زمان معصوم هم رسیده به دوران غیبت. بخشی از نظام سازی و جامعه امامت و امت همین است که الان هست؛ امروز هم روز جمهوری اسلامی است.
اگر دستورالعمل‌ها انجام شود مشکلاتی که در جامعه هست از بین میرود
اصلش در زمان امیرالمومنین بود؛ اما می‌بینید که در بخش‌هایی خسارات زده می‌شود و آسیب‌هایی دارد و گوش به حرف نمی‌دهند. الان نظام بیش از ۴۰ مصوبه دارد که سیاست‌های کلی نظام است؛ در بحث محیط زیست، در بحث بهداشت و درمان، انتخابات، فرزندآوری، اقتصاد مقاومتی و امثال این‌ها. این‌ها دستورالعمل است اگر انجام شود می‌دانی چقدر مشکلاتی که در جامعه هست از بین میرود!
هنوز که هنوز است اصل ۴۴ قانون اساسی روی زمین است که اگر پیش رفته بود بخش زیادی از اقتصاد مشکل نداشت. این جهش تولیدی که امروز حضرت آقا فرمودند با مشارکت به مردمی یعنی به همان اصل ۴۴ بچسبید. تعاونی‌ها باید باشد. البته مشارکت مردمی اگر خوب تبیین نشود همه می‌ریزند در کار و بدترش می‌کنند. مشارکت مردمی اول باید تبیین شود گفتمان سازی شود.
نظام سازی و جامعه سازی در این دوره بالمآل می‌رسد به دولت مهدوی
به هر جهت نقش امام چنین نقشی است که همه شئون را در بر می‌گیرد. ولایت اهل بیت علیهم السلام یکی از بزرگترین نعمت‌های خدا و شعاعی از ولایت خداست. «مَن والاکُم فَقَد والَی اللّه ومَن عاداکُم فَقَد عادَی اللّهَ» کسی که ولایت شما را بپذیرد یعنی ولایت خدا را پذیرفته و کسی که با شما دشمنی کند با خدا دشمنی کرده. اینجا پیغمبر را هم حذف می‌کند چون در دایره همین ولایت قرار می‌گیرد.
کلام امام معصوم مثل کلام رسول خدا حجت است و طبق آن باید عمل کرد. ولایت یعنی عقیده ما این باشد که ذوات مقدسه اهل بیت علیهم السلام از خدای تعالی حق رهبری و حاکمیت و ریاست دارند؛ لذا دائماً برای برقراری نظامی که تشکیل می‌دهند تلاش می‌کنند که باید ادامه داد و در زمان ما هم هست.
یعنی ما هم الان برای زمینه سازی حکومت حضرت باید تلاش کنیم. همین مسیری که دارد طی می‌شود برای کمک به حکومت نهایی است. به سمت ولایت عظما دارد حرکت می‌کند. نظام سازی و جامعه سازی که دارد صورت می‌گیرد بالمآل می‌رسد به دولت مهدوی.
یکی از ابعاد مهم ولایت، بعد اجتماعی سیاسی است
مفهوم ولایت خیلی گسترده است یکی از ابعاد مهم آن همین بعد اجتماعی سیاسی است. این مفهوم در قرآن کریم به صورت‌های مختلفی آمده؛ گاهی به ولایت اهل بیت علیهم السلام اختصاص دارد. گاهی به هر مومن صالح، ولی خدا گفته می‌شود.
کسانی که خودشان را تحت ولایت خدا قرار می‌دهند، خدا هم ولایت آنها را به عهده می‌گیرد. آن وقت «أَلَا إِنَّ أَوْلِیَاءَ اللَّهِ لَا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لَا هُمْ یَحْزَنُونَ» خوف و حزنی دیگر نیست. رابطه دو طرف است باید خودت را در دامن خدا قرار بدهی و ولایت او را بپذیری او هم که ولایت تو را پذیرفت رابطه برقرار می‌شود. در چنین بحث‌هایی دیگر بحث فقط حکومت و سیاست نیست؛ همه شئون ولایت را می‌گیرد.
چیزی که بزنگاه این بحث بود در این سطر این است که امام محور جامعه است و عمود خیمه، امام است.
نفی ولایت غیرخدا
اما سطر بیستم نفی ولایت غیر خداست. جزء ۲۰ آیه ۴۱ سوره عنکبوت است. «مَثَلُ الَّذِینَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِ اللَّهِ أَوْلِیَاءَ کَمَثَلِ الْعَنْکَبُوتِ اتَّخَذَتْ بَیْتًا وَإِنَّ أَوْهَنَ الْبُیُوتِ لَبَیْتُ الْعَنْکَبُوتِ لَوْ کَانُوا یَعْلَمُونَ» مثَل کسانی که غیر از خدا را اولیای خود برگزیدند، مثَل عنکبوت است که خانه‌ای برای خود انتخاب کرده؛ در حالی که سست‌ترین خانه‌های خانه عنکبوت است اگر می‌دانستند!
خانه عنکبوت بسیار خانه قشنگی است و بسیار مهندسی ساز است. بعضی وقتها خیلی هم بزرگ است؛ شاید یکی دو متر هم بشود. یک دژی درست می‌کند با آب دهانش؛ با یک فوت و یک دست راحت از بین میرود.
به ریسمان الهی که قابل اعتماد است چنگ بزنید
میگوید کسانی که تکیه‌شان به غیر خدا شد مثل این است که با آب دهان خانه ساخته. کسی که با تمسک به تار عنکبوت خانه ساخت به مقصد نمی‌رسد. اگر به غیر خدا تمسک شود مثل تمسک به تار عنکبوت است. خدا میگوید به حبل الله متمسک شوید. به عروه الوثقی متمسک شوید که قابل اعتماد است.
رابطه بین انسان و خدا باید این گونه برقرار شود که اگر اینگونه شد، این رابطه هرگز گسستنی نیست. اصلاً دیگر قابل جدا شدن نیست؛ «لَا انفِصامَ لَها» چون یک اعتصام محکمی برقرار شده با یک ریسمان قابل اعتماد؛ «عروه الوثقی».
یک سری آیات ولایت میگوید ولایت منحصر در خداست. آیه ۵۵ سوره مائده؛ «إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلَاهَ وَیُؤْتُونَ الزَّکَاهَ وَهُمْ رَاکِعُونَ».
غیر خدا سهمی از ولایت ندارد
دسته دیگر ولایت غیر خدا را نفی می‌کند؛ «مَا لَکَ مِنَ اللَّهِ مِنْ وَلِیٍّ وَلَا وَاقٍ» آیه ۳۷ سوره رعد.
در همین جا که ولایت غیر خدا را نفی می‌کند، دو بخش می‌شود؛ بعضی آیا دلالت می‌کند بر اینکه از غیر خدا کاری ساخته نیست و مدلول بعضی دیگر از آیات این است که توجه به غیر خدا نه تنها لغو و بی‌اثر است بلکه شما اگر به سمتش بروید ضرر می‌کنید و زیان بار است؛ مثلاً در آیه ۸ و ۹ شورا میفرماید «…وَالظَّالِمُونَ مَا لَهُم مِّن وَلِیٍّ وَلَا نَصِیرٍ أَمِ اتَّخَذُوا مِن دُونِهِ أَوْلِیَاءَ فَاللَّهُ هُوَ الْوَلِیُّ وَهُوَ یُحْیِی الْمَوْتَى وَهُوَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ».
آیه شریفه ولایت و نصرت را اولاً از ظالمین نفی می‌کند و لازمه این نفی اثبات ولایت برای خداست؛ «فَاللَّهُ هُوَ الْوَلِیُّ». بعد از نفی ولایت از ظالمان برای اینکه مطلب دقیق‌تر شود میگوید که ولایت انحصاراً برای خداست؛ «فَاللَّهُ هُوَ الْوَلِیُّ» هو ضمیر فصل است و الف و لام ولی خبر را معرفه می‌کند؛ در چنین حالتی افاده حصر می‌کند که فقط و فقط ولایت برای خداست. یعنی غیر خدا هرچه هست باطل است و سهمی از ولایت ندارد.
آیه مورد بحث هم اشاره دارد که از غیر خدا کاری ساخته نیست. مگر از تار عنکبوتی که با آب دهان ساخته شده کاری ساخته است؟ خانه باید انسان را از آسیب‌ها و گرما و سرما حفاظت کند؛ دفع ضرر کند و جلب منفعت کند. کسی که غیر خدا را برای ولایت انتخاب کرده مثل کسی می‌ماند که خانه‌ای انتخاب کرده که مامن نیست. خدای تعالی معنای خیلی بلندی را با یک مثال ساده زده است؛ ولایت غیر خدا با یک مثال ساده عنکبوت بیان شده.
