بسم الله الرحمن الرحیم
سلسله جلسات کرسی تلاوت قرآن
جلسه پانزدهم – ۱۴۰۳/۰۱/۰۹
کارخانه انسان‌سازی
«الَّذِینَ إِنْ مَکَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَاهَ وَآتَوُا الزَّکَاهَ وَأَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَنَهَوْا عَنِ الْمُنْکَرِ وَلِلَّهِ عَاقِبَهُ الْأُمُورِ» سطر هفدهم جزء هفدهم آیه ۴۱ سوره مبارکه حج است. آیه مشهور و معروفی است.
این آیه را در این بخش به‌عنوان کارخانه انسان‌سازی مطرح می‌کند. اینکه چگونه است که نبوت و مسائل پیرامونی آن جامعه را می‌برد به سمتی که در آن جامعه انسان‌ها باید ساخته شوند.
ترجمه آیه شریفه این است که کسانی که اگر به آن‌ها قدرت و حکومت و امکانات کافی بدهیم می‌توانند جامعه سالم دینی تشکیل بدهند. نماز را برپا می‌دارند، زکات می‌دهند، به معروف امر می‌کنند و از منکر نهی می‌کنند و آخر و عاقبت همه کارها هم دست خداست.
انبیای الهی کارخانه درست کردند
این آیاتی که انتخاب شده در این طرح سراسری که در کشور دارد برگزار می‌شود، ۳۰ آیه در ۳۰ روز ماه مبارک رمضان، از کتاب طرح کلی اندیشه حضرت آقا گرفته شده. در این بخش ایشان یک مثالی زده که برای ساختن افراد، انبیای الهی همتشان را روی افراد نگذاشتند؛ یک نفر یک نفر کار نکردند. ایشان می‌گوید انبیای الهی کارخانه درست کردند. شرایطی را فراهم کردند؛ و الا یکی‌یکی قالب بگیرند و کنار بگذارند نبوده. انبیا یک کار می‌خواستند انجام بدهند برای ساختن انسان و این خیلی مهم است؛ و آن اینکه آن‌ها محیط را سالم کردند. دانه‌دانه درست کردنشان انبیا نیست.
در جامعه آرمانی افراد در مسیر سعادت قرار می‌گیرند
محیط باید سالم باشد. محیط که سالم شد مباحث دیگر جای خودش را باز می‌کند. بحث امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر و دادن زکات و خواندن نماز مربوط به محیط می‌شود. در حقیقت ایشان می‌گوید باید جامعه آرمانی درست شود. جامعه آرمانی اگر شکل گرفت در بستر این جامعه آرمانی افراد رشد می‌کنند. در مسیر سعادت قرار می‌گیرند. کمال حقیقی خودشان را می‌توانند مسیرش را پیدا کنند و به سمتش گام بردارند.
در جامعه آرمانی روابط انسان و افراد در جامعه باید تعریف‌شده باشد. رابطه‌شان با خدا، رابطه‌شان با دیگران و رابطه‌شان با خودشان. رابطه‌شان با طبیعت؛ رابطه با طبیعت یعنی رابطه‌شان با جمادات و نباتات و حیوانات. همه‌اش باید معلوم باشد.
ای انسان تو که در این جامعه زندگی می‌کنی خودت چه‌کاره هستی؟ با اطرافیانت چگونه هستی؟ با خدا چه رابطه‌ای داری؟ با طبیعتی که در اختیارت گذاشته شد که خدای تعالی همه آن را مسخر تو کرد «وَ سَخَّرَ لَکُمْ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَ مَا فِی الْأَرْضِ» رابطه‌ات با این‌ها چگونه است؟
ای انسان جسم و روحت نزد تو امانت است
مثلاً ارتباط انسان با خودش را بخواهیم یک اشاره‌ای بکنیم که اگر جامعه آرمانی تشکیل شود در آن جامعه وضعیت ما چگونه است، این است که خدای تعالی چیزهایی را در اختیار ما قرار داده است؛ ما یک بدنی داریم و یک روحی داریم. جسم و روح این‌ها سرمایه‌ها و داشته‌های ماست. این‌ها همه امانت الهی است.
رابطه انسان با خودش در جامعه‌ای که انبیا آن را می‌سازند این است که تو ای انسان باید با داشته‌هایت رفتارت رفتار امانت گونه باشد. هم روح تو دست تو امانت است هم جسم تو به دست تو امانت است. انسان حق ندارد نسبت به بدنش هر جور دلش خواست رفتار کند. می‌گوید جسم خودم است، دست و پای خودم است؛ هر جور دلم خواست رفتار می‌کنم. این‌طور نیست امانت است.
در روایت است که «ناتف الشعر ملعون» کسی که موی بدنش را می‌کند ملعون است؛ یعنی به‌اندازه کندن مو هم تو اجازه نداری بر بدنت اذیت وارد کنی؛ یعنی از رحمت خدا دور است. بحث آرایش خانم‌ها هم جداست.
انبیای الهی امانت رو خوب حفظ می‌کنند و اگر آن‌ها را نکشند زنده‌اند تا به قضای الهی عمرشان تمام شود؛ کما اینکه در قرآن راجع به پیغمبر گفت که تو هم می‌میری؛ و الا اگر رعایت کند و اراده خدا هم بر حیات او باشد عمرش می‌شود مثل حضرت خضر، مثل حضرت حجت سلام‌الله‌علیه.
الان علما را ببینید وقتی مواظبت می‌کنند سن‌هایشان از ۱۰۰ می‌گذرد. خدا رحمت کند مرحوم آسید احمد خوانساری شخصیت بسیار بزرگواری بود. خیلی آدم نورانی بود. من ایشان را دیده بودم. ۹۸ ساله از دنیا رفت. از علمای تهران بود. مرجع تقلید بود. ایشان پوست‌واستخوان بود. رگ‌های بدنش معلوم بود. باد که شدید می‌آمد ایشان را از روی زمین بلند می‌کرد. ایشان موقع غذا خوردن همه‌چیز می‌خورد اما همه‌اش یک‌کف‌دست بیشتر نمی‌شد. در همان سن ۹۸ سالگی ورزش هم می‌کرد.
چقدر اهمیت به نماز می‌دادند. ایشان یک‌بار نمازهایش را از تکلیف احتیاطاً خوانده. یک مدت را تقلیدی خوانده و یک‌بار هم به اجتهاد خودش خوانده و بعد وصیت کرده ۱۰ سال هم برایش نماز بخوانند.
بدن امانت خداست نمی‌توانیم هر جور خواستیم در آن تصرف کنیم. در جامعه آرمانی رابطه انسان با خودش یک بخشی مربوط به جسمش است. روح هم همین‌طور است؛ امانت است. چشم و دست‌وپا و امثال این‌ها ابزار روح هستند. در جامعه آرمانی شما نمی‌توانید بگویید چشم خودم است هرجا را بخواهم می‌بینم. بدن خودم است به هر کس بخواهم نشان می‌دهم. این جامعه، جامعه آرمانی نیست. جامعه‌ای که الان داریم در آن زندگی می‌کنیم آرمانی نیست. رابطه انسان‌ها با خودشان الان درست نیست.
انسان از طرف خدا نیابت دارد که از طبیعت حفاظت کند
یا در رابطه انسان با طبیعت، اعم از جماد و نبات و حیوان، انسان اجازه ندارد طبیعت را ضایع کند. نباید هم بگذارد که دیگران ضایع کنند. انسان هم برای خودش باید کار کند هم خلیفه خداست در این قسمت؛ یعنی از طرف خدا موظف است که نگذارد دیگران به طبیعت آسیب برسانند از جماد و نبات و حیوان. در مسائل مربوط به طبیعت، انسان از طرف خدا نیابت دارد که حفاظت کند.
در این جامعه فقط فرد متوجه خودش نیست. منافع خودش را در نظر نمی‌گیرد. مسائل خودش را فقط در نظر نمی‌گیرد. خودش را و دیگران را در نظر می‌گیرد و می‌گوید همه باهم باید از این آب استفاده کنیم، همه باید باهم از این فضا استفاده کنیم. لذا هم خودش مواظبت می‌کند، هم نمی‌گذارد که دیگران تخریب کنند. تا هدف حقیقی آفرینش که کمال است محقق شود.
در جامعه آرمانی انسان‌های عالم مؤمن عادل ساخته می‌شوند
خلاصه در جامعه آرمانی که انبیا درست می‌کنند همه مشغول تعلیم و تربیت هم هستند. توصیه به حق می‌کنند. توصیه به صبر می‌کنند. «وَ تَواصَوا بِالحَقِّ وَ تَواصَوا بِالصَّبر».
در این جامعه انسان‌های عالم مؤمن عادل ساخته می‌شوند. مصداق «الذین آمنوا و عملوا الصالحات» در این جامعه محقق می‌شود. هم ایمان دارند، هم عادل هستند، هم عمل صالح انجام می‌دهند.
مثلاً الان ببینید در ادارات در خیابان در کاسبی‌ها، از سر خیابان تا ته خیابان یک جنس چند قیمت دارد. یک بخشی مربوط به حاکمیت است اما یک بخشش هم مربوط به خود افراد است. تربیت دینی این است که شما به دیگری اجحاف نکنید. بله در اسلام قیمت دست خود شخص است البته حکومت هم می‌تواند ورود کند؛ خب چطور قیمت بگذار؟ انصاف را رعایت کن. اجحاف نکن. بعضی‌ها فرصت‌طلب هستند.
مراقبت از هم در سه رکن اخلاق، اعتقاد و اعمال
توصیف الهی افراد چنین جامعه‌ای همین آیه موردبحث است. آیه ۴۱ سوره مبارکه حج است. «الَّذِینَ إِنْ مَکَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَاهَ وَآتَوُا الزَّکَاهَ وَأَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَنَهَوْا عَنِ الْمُنْکَرِ» به این‌ها فرصت دادیم که شما بیایید جامعه را درست کنید. این‌ها اولین کاری که می‌کنند اقامه نماز می‌کنند. نه اینکه نماز می‌خوانند نماز را برپا می‌دارند. فضا را فراهم می‌کنند برای نماز. مسائل مالی را رعایت می‌کنند. امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر می‌کنند.
منظور این است که در مقابل خدای تعالی عبد هستند. اهتمام به عبادت دارند. پیوندشان را با خدا دائمی و محکم می‌کنند. در رفع نیازهای دیگران کوشا هستند که بحث زکات است. زکات به معنای عام کلمه که همه انفاقات را می‌گیرد. به‌علاوه به‌شدت مراقبت و نظارت دارند که همان بحث امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر است. در چه چیزهایی مراقبت دارند؟در سه رکن اخلاق، اعتقاد و اعمال.
مواظب‌اند که عقیده‌ها از بین نرود؛ باورها، گرایش‌ها، اخلاقیات از بین نرود. جامعه‌ای که در آن دروغ باشد و شیطان افراد را به جان هم بیندازد این جامعه، جامعه آرمانی نیست. دستورات خدا و انبیای خدا که جاری شود مردم در کنار هم آرام هستند. ببینید دروغ چقدر آسیب می‌زند به جامعه. ببینید چقدر مبتلا هستیم به این قصه.
به حیوان هم نمی‌شود دروغ گفت. اگر حیوان را به بهانه دانه به سمت لانه بکشی اما دانه‌ای در دامن تو نباشد به حیوان دروغ گفته‌ای. تمام آثار دروغ که برای انسان با دیگری است برای تو که به این حیوان دروغ گفتی هم هست.
حالا چقدر افراد به خودشان دروغ می‌گویند. در مورد غیبت هست که «کَذِبَ مَن زَعَمَ أنِّهُ وُلِدَ مِن حَلالٍ وَ هُوَ یَأکُلَ لُحُومَ النّاسِ بِالغَیبَهِ».
در اعمال مثل نماز و روزه و حج و جهاد و در احکام شرعی و مسائل شرعی بایدونبایدهای شرعی افراد باید مقید باشند و بلد باشند. مسائل کاسبی‌شان را باید بلد باشند. خیلی‌ها بلد نیستند. هرکس هر مسئله که مورد ابتلایش هست و مواجه است را باید بلد باشد. در مسائل اولیه در رساله مرجعتان گفته که واجب است مسائل مورد ابتلا را یاد بگیرید. مثلاً شما نماز میت را بلدید؟ خواندنش واجب کفایی است ولی یادگرفتنش که واجب عینی است. باید بلد باشید.
این‌همه ربا و ورشکستگی که در بازار زیاد است ریشه‌اش در ندانستن مسئله است. ۷۰ سال قبل دیده بودید که بازاری‌ها این‌طور ورشکست شوند؟ همه بازاری‌ها صبح قبل از اینکه دکان را باز کنند پیش یک عالمی می‌رفتند مکاسب می‌خواندند.
در جامعه آرمانی افراد در خلوت هم گناه نمی‌کنند
خلاصه آن‌چنان تعلیم ببینند که حتی در خلوت و تنهایی هم مرتکب گناه نشوند. تقوا داشته باش نسبت به خدا در خلوت که آن‌کسی که دارد تو را در خلوتت می‌بیند همان حاکم است. «اِتَّقُوا مَعَاصِیَ اللّهِ فِی الْخَلَوَاتِ، فَإِنَّ الشَّاهِدَ هُوَ الْحَاکِمُ».
در جامعه آرمانی جوری فرد باید رشد پیدا کند که در خلوتش هم گناه نکند. اینکه حضرت آقا در آن کتاب دارد که انبیا نیامده‌اند که یکی‌یکی افراد را بسازند حرف خاصی است و باید روی آن کار کرد؛ یعنی باید محیط سالم شود که افراد در محیط سالم رشد کنند یعنی جوری رشد کنند که در خلوتشان هم گناه نکنند.
مهم‌ترین وظیفه مسلمان در جامعه کار فرهنگی است
این چهار موردی که در آیه آمده نشان می‌دهد که مهم‌ترین وظیفه مسلمان در جامعه کار فرهنگی است. ما از این آیه این را می‌فهمیم یعنی اگر بخواهیم در جامعه رشدی صورت بگیرد باید کار عبادی صورت بگیرد یعنی نماز. بعد باید کار فرهنگی کرد که البته نماز هم یک بخشی از آن کار فرهنگی است. اساساً آن جامعه وقتی جامعه آرمانی می‌شود که کار فرهنگی در آن درست انجام بگیرد. خیلی کم‌کاری‌ها در مسائل فرهنگی وجود دارد.
اهمیت انبیاء به نماز و زکات
آیاتی که راجع به نماز و زکات هست نگاه کنید. اهمیت ویژه داده شده به پیغمبران که باید نسبت به نماز و زکات توجه ویژه داشته باشند. مثلاً حضرت عیسی «وَجَعَلَنِی مُبَارَکًا أَیْنَ مَا کُنْتُ وَأَوْصَانِی بِالصَّلَاهِ وَالزَّکَاهِ مَا دُمْتُ حَیًّا» تا وقتی‌که زنده هستم وصیت به نماز و زکات است. آیه ۳۱ سوره مبارکه مریم.
درباره حضرت اسماعیل دارد که «وَکَانَ یَأْمُرُ أَهْلَهُ بِالصَّلَاهِ وَالزَّکَاهِ وَکَانَ عِنْدَ رَبِّهِ مَرْضِیًّا» آیه ۵۵ سوره مبارکه مریم. درباره حضرت ابراهیم و همه انبیای ابراهیمی که پیامبر ما هم شاملش می‌شود، آیه ۷۳ سوره انبیاست؛ «وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّهً یَهْدُونَ بِأَمْرِنَا وَأَوْحَیْنَا إِلَیْهِمْ فِعْلَ الْخَیْرَاتِ وَإِقَامَ الصَّلَاهِ وَإِیتَاءَ الزَّکَاهِ وَکَانُوا لَنَا عَابِدِینَ».
حتی در میثاقی که از بنی‌اسرائیل گرفته شد که آیه ۱۲ مائده است؛ «وَلَقَدْ أَخَذَ اللَّهُ مِیثَاقَ بَنِی إِسْرَائِیلَ وَبَعَثْنَا مِنْهُمُ اثْنَیْ عَشَرَ نَقِیبًا وَقَالَ اللَّهُ إِنِّی مَعَکُمْ لَئِنْ أَقَمْتُمُ الصَّلَاهَ وَآتَیْتُمُ الزَّکَاهَ وَآمَنْتُمْ بِرُسُلِی وَعَزَّرْتُمُوهُمْ وَأَقْرَضْتُمُ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا لَأُکَفِّرَنَّ عَنْکُمْ سَیِّئَاتِکُمْ وَلَأُدْخِلَنَّکُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ فَمَنْ کَفَرَ بَعْدَ ذَلِکَ مِنْکُمْ فَقَدْ ضَلَّ سَوَاءَ السَّبِیلِ». اگر اهل نماز و روزه باشند آن‌ها را می‌بخشیم.
زکات تعدیل‌کننده ثروت در جامعه است
مسئله زکات هم مهم است برکاتی برای فرد و جامعه اسلامی دارد. زکات تعدیل ثروت می‌آورد. اختلاف طبقاتی به معنای معقولش وجود دارد و مشکلی نیست. بالاخره بعضی‌ها بیشتر کار می‌کنند بیشتر درآمد دارند یا بعضی‌ها درس می‌خوانند از علمشان درآمدزایی می‌کنند؛ اختلاف طبقاتی به معنای معمولش مشکلی ندارد اما اختلاف طبقاتی مذموم که یک عده در کاخ هستند یک عده در کوخ که زکات این ثروت را تعدیل می‌کند و نیاز تهیدستان را تأمین می‌کند.
مالی که زکاتش داده می‌شود خدا آن مال را زیاد می‌کند. لذا به زکات نمو هم گفته می‌شود؛ به‌علاوه اینکه کسی که زکات می‌پردازد تزکیه روح می‌شود؛ ولو نیازهای مادی افراد را برطرف می‌کند ولی عمده خاصیت زکات تزکیه روح است. اگر زکات پرداخت شود به معنای عام زمینه‌ساز رشد جامعه خواهد بود.
وظیفه اصلی حکومت این است «الَّذِینَ إِنْ مَکَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَاهَ وَآتَوُا الزَّکَاهَ وَأَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَنَهَوْا عَنِ الْمُنْکَرِ» که اگر حاکم شود بقیه اعمال صالح هم بروز خواهد کرد.
