برتری همیشگی برای مؤمنین است

بسم الله الرحمن الرحیم

سلسله جلسات کرسی تلاوت قرآن

جلسه چهارم – ۱۴۰۲/۱۲/۲۶

مردم، به‌شرط اطاعت و ثبات قدم در ایمان، برترین مردم جهان هستند

آیه ۱۳۹ از سوره مبارکه آل‌عمران چهارمین آیه است که می‌خوانیم از جز ۴. مؤمنین همیشه برترند برتری همیشگی مربوط به اهل ایمان است. این را از آیات به دست می‌آوریم اما این مقدماتی می‌خواهد.

«وَلَا تَهِنُوا وَلَا تَحْزَنُوا وَأَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ» سست نشوید و غمگین هم نشوید شما برتر هستید البته با این قید که اگر ایمان داشته باشید.

در حوادث و اتفاقاتی که برای انسان پیش می‌آید اگر شخص بی‌ایمان باشد و از کفار باشد او را به اسباب دنیایی واگذار می‌کنند. کسی که ایمان نداشته باشد و به خدا و به غیب ایمان نداشته باشد در حوادث دست به دامن اسباب دنیایی می‌شود؛ اما اگر مؤمن باشد او به اسباب مادی نیازی ندارد. به چیز بالاتری تکیه می‌کند. خدای تعالی متکفل پیروزی او خواهد بود. اگر کسی به خدای تعالی ایمان داشت که جلسات قبل توضیح دادیم با شرایطش اینجا خود خدا متکفل به نتیجه رسیدنش می‌شود.

 لذا می‌فرماید در کار دین سستی نکنید و اندوهگین نباشید که شما برتر هستید. اگر مردم گوش به حرف بدهند و اهل اطاعت باشند و در مسیر قرار گرفته باشند و در ایمان خودشان ثابت‌قدم باشند برترین مردم جهان هستند.

مؤمن از خود ضعف نشان نمی‌دهد

«وَلَا تَهِنُوا» در مفردات راغب به معنای سستی است. می‌گوید در آیه شریفه منظور ضعف مسلمین است؛ از جهت عزم و اهتمام بر اقامه دین و قتال در مقابل دشمنان برای پیروزی دین. «وَلَا تَهِنُوا» یعنی ای مسلمان ای اهل ایمان در مقابل دشمن سستی نکن؛ ضعف نشان نده؛ یعنی مؤمن در مقابل دشمن از خودش ضعف نشان نمی‌دهد اگر لازم به مقاتله شد مقاتله می‌کند.

ریشه‌های حزن

«وَلَا تَحْزَنُوا» حزن در مقابل فرح است؛ یعنی اندوه در مقابل سرور و شادی. حزن وقتی به انسان دست می‌دهد که یک‌چیزی را داشته و ازدست‌داده؛ مثلاً سلامتی داشته ازدست‌داده. اتفاقاً اگر کسی بیمار شد باید بااراده بر بیماری غلبه پیدا کند. اگر محزون شود باعث می‌شود بیماری ریشه‌دارتر شود. بیماری هم بالاخره یک مرحله‌ای است که انسان از آن عبور می‌کند.

یا حزن وقتی است که چیزی را دوست دارد داشته باشد ولی ندارد. اینجا هم محزون می‌شود. «النَّظَرُ سَهمٌ مِن سِهامِ إبلیسَ مَسمومٌ، وکَم مِن نَظرَهٍ أورَثَت حَسرَهً طَویلَهً» نگاه کردن تیری از تیرهای مسموم شیطان است و چه نگاه‌هایی که حسرت‌های طولانی در پی دارد. چرا؟ چون نگاه می‌کند میل پیدا می‌کند ولی چون دسترسی ندارد و نمی‌تواند به دست بیاورد دائم این نگاه در ذهنش تکرار می‌شود و او را از پا درمی‌آورد. لذا انسان باید نگاهش را حفظ کند… پس یک حزن برای جایی است که انسان دوست دارد یک‌چیزی را داشته باشد ولی نمی‌تواند

یا جایی که فکر می‌کند مالک چیزی است و وقتی از دست می‌دهد، ناراحت و محزون می‌شود. این با مورد اول فرق دارد.

سختی جنگ احد زمینه ناراحتی و سستی را در مسلمانان ایجاد کرد

در اینجا آیه می‌فرماید که محزون نشوید برای چیزهایی که ممکن است در راه مبارزه از دست بدهید. زمان نزول این آیه شریفه مربوط به جنگ احد است. جنگ احد بر مسلمین خیلی سخت گذشت و یکی از شکست‌های سنگین اهل اسلام بود. شأن نزول آیه مربوط به جنگ احد است ولی خطاب آیه عام است؛ و مربوط به همه زمان‌ها و همه شرایط است برای همه مؤمنین در همه دوران که وقتی در مقابلشان دشمنی وجود دارد می‌گوید ناراحت نشوید.

جنگ احد جنگ سختی بود. زمینه ناراحتی و سستی در مسلمانان ایجاد شد. ۷۰ نفر از شخصیت‌های درجه اول آن زمان که اسلام هنوز در آن زمان گسترده نشده بود و لشکر به معنای لشکر نبود و همان تعدادی هم که بودند افراد خاصی بودند، در چنین مجموعه‌ای یک‌دفعه ۷۰ نفر به شهادت رسیدند. مثل اول انقلاب دیدید که یک‌دفعه ۷۲ نفر از مسئولین به شهادت رسیدند. امام باید در اینجا محزون و سست شود؟ ولی آیه می‌فرماید «وَلَا تَهِنُوا وَلَا تَحْزَنُوا وَأَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ» .

در جنگ احد که جراحات زیاد شد حکایت از غلبه دشمن می‌کرد. مسلمان‌ها سست شدند که خدای تعالی برای از بین بردن این سستی و این روحیه ازدست‌رفته، برای دادن روحیه به مسلمین دلداری داد و به آن‌ها فرمود که سستی نکنید؛ ناراحت نباشید؛ خودتان را برای دفاع از اسلام آماده کنید. نه ازنظر روح سستی داشته باشید نه در مقاومت بدنی سستی کنید. خودتان را تقویت کنید. ورزش کنید. تمرین کنید. قوه داشته باشید.

برای برتری همیشگی باید ایمان را تقویت کرد

ایمان روح را تقویت می‌کند. هر جا ایمان هست تقوا هم هست. هر جا ایمان هست صبر هم هست. ایمان مقوم روح است… روح حماسه را در انسان تقویت و بیدار می‌کند قرآن می‌فرماید اگر ایمان داشته باشید برتر هستید. پس برای برتری همیشگی باید ایمان را تقویت کرد.

به رفتارهایی که داریم به کارهای کوچکی که داریم مغرور نشویم. یکی از چیزهایی که مسلمین را زمین زده و اهل ایمان را زمین زده این است که تا یک‌چیزی گیرشان آمده خودشان را باخته‌اند. کار خوبی را انجام می‌دهند یک مسیری را طی می‌کنند در آن مسیر موفقیتی پیدا می‌کنند خودشان را گم می‌کنند و غرور برشان می‌دارد. ایمان را تقویت نمی‌کنند. داشته‌شان را محکم نمی‌کنند.

امید و توکل هراس را از بین می‌برد

اگر قوی شدند امید به رحمت خدا و توکل به خدا بیشتر می‌شود. هر جا ایمان بیشتر شد توکل بیشتر می‌شود. هر جا ایمان بیشتر شد امید قوی‌تر می‌شود. امید و توکل که کنار هم قرار گرفتند هراس از انسان گرفته می‌شود و ترسی ندارد. می‌رود در دل کار؛ می‌رود در دل دشمن. ایمان چنین خاصیتی دارد.

تضمین پیروزی حتمی برای عاملان به وظیفه است

«أَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ» البته «إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ». ایمان است که شما را تقویت می‌کند. مؤمن وقتی توکل و امید داشت به وظیفه عمل می‌کند و وقتی به وظیفه عمل کرد خدا پیروزی را ضمانت می‌کند. هرکسی در هر زمان و در هر مقطعی وظیفه‌ای به عهده‌اش بود آن وظیفه را درست انجام داد خدا تضمین کرده که موفقیت و پیروزی حتمی است.

خدا از اهل ایمان دفاع می‌کند

در قرآن فقط یک آیه درباره پیروزی اهل ایمان صحبت نکرده. آیات متعددی در قرآن کریم به ما تفهیم کرده و راه را نشان داده و این موضوع را تقویت کرده که اهل ایمان برتر هستند. وعده پیروزی در بعضی از آیات در همین دنیا داده شده و برخی مربوط به آخرت است.

«إِنَّ اللَّهَ یُدافِعُ عَنِ الَّذِینَ آمَنُوا» آیه ۳۸ سوره حج می‌فرماید خداوند از کسانی که ایمان آورده‌اند دفاع می‌کند. شما اهل ایمان هستید و وارد مجموعه‌ای شدید دارید کاری را پیش می‌برید. دشمنانی هم هستند دارند دشمنی می‌کنند، شیطنت می‌کنند، زیرآب کار را می‌زنند، مسائلی فراهم می‌کنند. خدای تعالی می‌فرماید از اهل ایمان دفاع می‌کند؛ بدون اینکه متوجه شوید می‌بینید که بعضی از موانع برطرف شده و بعضی از دسیسه‌ها از بین رفته.

وعده پیروزی به اهل ایمان سنت تکوینی خدای تعالی است

این پیروزی یک سنت الهی و یک قانون تکوینی است. تکویناً خدای تعالی هر کس ایمان داشته باشد و در مسیر ایمانی خودش قدم بردارد او را پیروز می‌کند. خوب به این نکته توجه داشته باشید که تکوینی است.

نکته‌ای را عرض کنم بدون مقدمه؛ اراده خدای تعالی بر این است که بندگانش رشد کنند و کمال داشته باشند. این عالم عالم ورز دادن انسان است تا این انسان سعادتمند  وارد قیامت شود و بهشتی شود؛ یعنی چه در زندگی فردی و چه در زندگی اجتماعی خداوند تدبیر و تقدیر کرده است که این انسان اگر در مسیری که خدا مشخص کرده قدم بردارد نتیجه این عملکرد او سعادتمندی اوست و ورود سعادتمندانه به بهشت است.

بنابراین کسانی که در مسیر خیر و کمال و رشد و اطاعت خدای تعالی قدم بردارند خدای تعالی وعده داده که از امداد او بهره‌مند می‌شوند و این افراد از امداد الهی بیشتر بهره‌مند هستند و همین گروه به پیروزی نزدیک‌تر خواهند شد و برتر خواهند بود. این سنت خداست که اگر کسی در مسیر او قدم بردارد خدا او را به پیروزی می‌رساند.

وعده پیروزی بی‌حساب‌وکتاب نیست

البته پیروزی این عده بدون حساب‌وکتاب هم نیست. درست است که خدا وعده داده به پیروزی اما این به شرطی است که آن‌ها شرایط را فراهم کنند و بر اساس قاعده‌های خدای تعالی و بر اساس ریل‌گذاری‌های خدای تعالی قدم بردارند و حرکت کنند. مثلاً در این آیه می‌فرماید ای مؤمن نه سست شو و نه محزون شو؛ محکم پای‌کار باش آن موقع است که شما برتر هستید.

اعتلا یک رتبه بلند معنوی است

اصل این اعتلا یک رتبه بلند معنوی است. همه انبیا این اعتلای معنوی را داشتند و آن را با عبودیت به دست آوردند. او یک مسیری را طی کرد و بندگی خدا کرد تا نبی شد. وقتی عبد شد قرآن بر او نازل شد. وقتی عبد شد سیر داده شد. «سُبحان‌َ الَّذِی‌ أَسری‌ بِعَبدِه‌ِ لَیلاً مِن‌َ المَسجِدِ الحَرام‌ِ…» انبیا الهی با بندگی خدا این اعتلا را به دست آوردند. گاهی همین برتری، سیاسی نظامی است. بعضی از انبیا چنین قدرتی را داشتند. اقتدار سیاسی نظامی داشتند.

عبودیت انسان را به مقام علیین می‌رساند

ما وقتی آیات خدا را در کنار هم قرار می‌دهیم با دریایی از معارف آشنا می‌شویم. انسان از خود بیخود می‌شود که چه نقشی عبودیت و بندگی خدا در زندگی فردی و اجتماعی دارد. عبودیت و بندگی همان ایمان حقیقی است. وقتی آمد انسان را مظهر اعتلای الهی می‌کند. به مقامی می‌رسد که به آن مقام می‌گویند علیین که جایگاه خاصی است و از بقیه مقامات بالاتر است.

در آیه ۱۸ و ۱۹ سوره مطففین می‌فرماید «کَلَّآ إِنَّ کِتَبَ ٱلأَبرَارِ لَفِی عِلِّیِّینَ وَمَا أَدْرَاکَ مَا عِلِّیُّونَ» نامه اعمال نیکان در علیین است و شما چه می‌دانید که علیین چیست و کجاست و چگونه است؟ بعد خود خدا می‌فرماید «کِتَابٌ مَرْقُومٌ یَشْهَدُهُ الْمُقَرَّبُونَ»  نامه‌ای است نوشته‌شده که مقربان شاهد آن هستند. مقربان که خودشان ویژگی‌هایی در قرآن کریم دارند، بعد می‌فرماید که علیین درجایی هستند که مقربان شاهد آن هستند. قمر بنی‌هاشم سلام‌الله‌علیه در زیارت‌نامه‌اش آمده که علیین ذکر و بیانشان حضرت عباس است.

ایمان سستی و بی‌حالی و رخوت را از بین می‌برد

خلاصه اینکه ایمان سستی و بی‌حالی و رخوت را از بین می‌برد. روح حماسه را در انسان تقویت می‌کند. انسان را اهل مقاومت و استقامت می‌کند. لذا اگر جامعه اسلامی سستی به خودش راه ندهد، روح ایمانی که در آن وجود دارد اجازه نمی‌دهد هیچ بیگانه‌ای بر او سلطه پیدا کند و طمع کند. روح ایمان او را به قیام وا‌می‌دارد. وقتی قیام کرد برتر می‌شود. لذا فرمود سستی نکنید که شما برترید اگر اهل ایمان باشید.

نترس که تو برتر هستی

اگر دقت کرده باشید افرادی هم هستند که ادعای اعتلا داشتند مثل فرعون؛ چون اقتدار نظامی و سیاسی داشت فکر می‌کرد اعتلا دارد. خب چنین چیزی خوف می‌آورد. الان می‌گویند اسرائیل کلاهک هسته‌ای دارد و می‌ترسانند. خدای تعالی در آیه ۶۸ طاها فرمود «قُلْنا لا تَخَفْ إِنَّکَ أَنْتَ الْأَعْلى‌» به حضرت موسی فرمود نترس که تو برتر هستی. تو مسلماً پیروز و برتر هستی؛ حضرت موسی هم ازنظر معنوی بالا بود چون پیغمبر خداست و هم ازنظر سیاسی بالاست و با کمک امداد الهی بر فرعون هم غلبه دارد لذا نظامی‌اش هم بالا بود که لشکر فرعون غرق شد و لشکر او پیروز شد.

مسلمان نباید زیردست کافر قرار بگیرد

آیه ۱۴۱ سوره نساء «وَلَنْ یَجْعَلَ اللَّهُ لِلْکَافِرِینَ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ سَبِیلًا» یادمان باشد که سنت خدا این است که کافر بر مؤمن غلبه و سلطه نداشته باشد. ما بعضاً خودمان با دست خودمان دیگران را بر خودمان مسلط می‌کنیم. مسلمان نباید زیر بار ذلت برود و زیردست کافر قرار بگیرد ریزه‌خوار خان دیگران باشد و در مقابل کفار سرش را کج کند؛ لذا برای اینکه از این مسیر رد شویم، خدا نهی کرده از حزن و سستی.

این آیات بسیار درس‌آموز است. درس این جلسه این است  که برتری همیشگی برای مؤمنین است.